Κοινωνικοψυχολογικές επιπτώσεις της σχολικής βίας και του εκφοβισμού στα θύματα, στο σχολείο και στην κοινωνία

Τα παιδιά και οι νέοι, συγκριτικά με τους ενήλικες, δεν έχουν αναπτύξει ακόμα πλήρως τις ικανότητες της κρίσης, της επίδοσης, της εργασίας και γενικότερα αυτές τις ικανότητες που απαιτούνται, για να αντιμετωπίζουν μόνοι τους ζητήματα της κοινωνικής ζωής.
Το σχολείο είναι ένας χώρος όπου τα παιδιά και οι νέοι διαμορφώνουν την προσωπικότητά τους. Τόσο ο σχηματισμός του προτύπου του ανήλικου, όσο και η συναισθηματική και η κοινωνική του ανάπτυξη, καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο οργάνωσης των χώρων μάθησης, σε συνδυασμό με το σχολικό κλίμα και το γενικότερο «οικοσύστημα» του σχολείου ως αυτόνομη κοινωνική ομάδα (Γιανναδάκη, 2013).

Ουσιαστικά το σχολείο αποτελεί ένα κοινωνικό υποσύνολο το οποίο βοηθάει τα παιδιά να αναπτύξουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες, την κοινωνική τους συνείδηση και την κοινωνική τους ταυτότητα, μέσα από τις διαδικασίες της αγωγής και της κοινωνικοποίησης που επιτελούνται μέσα σε αυτό (Μπαμπάλης, 2011). Συνεπώς, η κοινωνικοποίηση στον χώρο του σχολείου είναι μια σημαντική παράμετρος, η οποία στηρίζεται πάνω στην ανάπτυξη θετικών διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ των μαθητών μέσω της επικοινωνίας και των υγιών συναναστροφών (Τσαρδάκης, 1984).

Οφείλει, λοιπόν, το σχολείο να λάβει τα ανάλογα μέτρα κάτω από την κατάλληλη και σαφή παιδαγωγική οπτική, για να συμβάλει στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού. Θα πρέπει, δηλαδή, να λαμβάνει έμπρακτα υπόψη τις όποιες ιδιαιτερότητες και προβλήματα του κάθε μαθητή (Κωνσταντίνου Χ., 2000).

Όταν λαμβάνουν χώρα  περιστατικά εκφοβισμού και βίας σε ένα σχολείο, τότε δημιουργείται κλίμα φόβου και άγχους, το οποίο επηρεάζει τα παιδιά και περιορίζει την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και τη συναισθηματική τους εξέλιξη. Έτσι, εμποδίζεται η ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους και συχνά οδηγούνται σε αντικοινωνικές συμπεριφορές. Κατ’ επέκταση, δεν είναι δυνατό να μείνει ανεπηρέαστη και η λειτουργία της σχολικής μονάδας, στην οποία δημιουργείται ένα πλαίσιο και ένα περιβάλλον μη λειτουργικό. Τα παιδιά-θύτες ή τα παιδιά-παρατηρητές φοβούνται να εκφραστούν ελεύθερα, διότι θεωρούν ότι μπορεί να γίνουν ή να ξαναγίνουν αντικείμενα θυματοποίησης από τον θύτη ή τους θύτες.

Από την άλλη μεριά, είναι σημαντικό επίσης να λάβουμε υπόψη ότι τα παιδιά έχουν απόλυτο δικαίωμα να βρίσκονται σε ένα σχολικό περιβάλλον το οποίο να τους παρέχει ασφάλεια και προστασία (ΕΨΥΠΕ).

Η σχολική κοινότητα αποτελεί ένα κοινωνικό υποσύνολο που έχει ως σκοπό να βοηθήσει το παιδί να εκπαιδευτεί στα δικαιώματα που έχει, μέσω της άσκησης των δικαιωμάτων-ελευθεριών του, αλλά και μέσω της επίδειξης σεβασμού προς τα δικαιώματα των συμμαθητών του, καθώς και να το προστατεύσει από τις διάφορες μορφές παραβίασής τους.

Τα φαινόμενα βίας και σχολικού εκφοβισμού στον χώρο του σχολείου φαίνεται να αποτελούν έναν ανασταλτικό παράγοντα για την επίτευξη του παραπάνω σκοπού, διότι από τη μια παραβιάζουν τα δικαιώματα που συνδέονται με την κοινωνική ευημερία και τις κοινωνικές και πολιτικές ελευθερίες του παιδιού και από την άλλη καθιστούν το σχολείο ανεπαρκές αναφορικά με τον προστατευτικό του ρόλο. Έτσι, ο φόβος και η απομόνωση των θυμάτων, το άγχος και ο φόβος των αυτοπτών μαρτύρων σε περιστατικά εκφοβισμού που οδηγεί πολλές φορές σε αδράνεια, η έλλειψη σεβασμού για τα δικαιώματα των άλλων και η ανάγκη απόκτησης δύναμης και κυριαρχίας των θυτών μέσω της πρόκλησης περιστατικών θυματοποίησης, φαίνεται να παραβιάζουν το δικαίωμα του παιδιού να διαθέτει ένα κατάλληλο επίπεδο ζωής που να επιτρέπει την ισόρροπη σωματική, πνευματική, ψυχική, ηθική και κοινωνική ανάπτυξή του. Ακόμα, αναφορικά με την παραβίαση των δικαιωμάτων των παιδιών, υπάρχουν ακραίες περιπτώσεις όπου παραβιάζεται ακόμα και το εγγενές δικαίωμα του παιδιού στη ζωή.

Όπως καταλαβαίνουμε, όλα τα παραπάνω επιφέρουν σοβαρές συνέπειες στη σχολική κοινότητα. Από τη μια μεριά δεν εξυπηρετούνται οι γνωστικοί και κοινωνικοποιητικοί ρόλοι της, ενώ από την άλλη η σχολική κοινότητα δεν δύναται να παρέχει την προβλεπόμενη ασφάλεια στους μαθητές, βασικό δικαίωμα των παιδιών, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω.