Κεφάλαιο 8 - Κριτήρια επιλογής, αποτίμηση και αξιολόγηση «καλών πρακτικών» από την Ελλάδα και το εξωτερικό
1. Κριτήρια επιλογής, αποτίμηση και αξιολόγηση «καλών πρακτικών» από την Ελλάδα και το εξωτερικό
1.3. 8.3 Πρακτικές σε επίπεδο σχολείου: η συνεργασία του σχολείου με τους γονείς και άλλους φορείς
Οι σχέσεις και η συνεργασία του σχολείου με φορείς της κοινότητας και τους γονείς είναι εξαιρετικά σημαντική, αφού οι φορείς αυτοί μπορούν να προσφέρουν ηθική βοήθεια στους μαθητές του σχολείου. Στην εφαρμογή συγκεκριμένων δράσεων, η συνεργασία με άλλους φορείς μπορεί να συνεισφέρει σημαντικά με κοινό σκοπό τη μείωση του φαινόμενου του σχολικού εκφοβισμού και τη δημιουργία ενός ασφαλούς και υποστηρικτικού κλίματος στο σχολείο με το χαρακτηριστικό της αλληλεγγύης (Ματσαγγούρας, 2002). Το σχολείο μπορεί να ενημερώνει τους γονείς, ώστε να δημιουργήσει ένα κλίμα στο οποίο θα εκφράζονται ελεύθερα απόψεις και προσδοκίες και θα βρίσκονται τρόποι βελτίωσης του σχολικού περιβάλλοντος. Η συμμετοχή της ευρύτερης κοινότητας, κυρίως των γονέων και των μαθητών, και η συνεργασία με το σχολείο μπορεί να συστηματοποιηθεί με τη σύσταση επιτροπής με τη συμμετοχή του διευθυντή, αντιπροσώπους γονέων, δασκάλους, εκπαιδευτικούς και μαθητές. Με τη συμμετοχή εκπαιδευτικών, μαθητών και γονέων στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή πρακτικών για την καταπολέμηση του σχολικού εκφοβισμού, μπορούν να παρέχονται στη διεύθυνση του σχολείου πολύτιμες πληροφορίες απ’ όλους όσοι επηρεάζονται από το φαινόμενο. Τα ερευνητικά δεδομένα από τη βιβλιογραφία καταδεικνύουν ότι αυτός ο παράγοντας αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς για την αποτελεσματικότητα των πρακτικών στο επίπεδο του σχολείου (Fan & Chen, 2001• Kyriakides, Creemers, Antoniou & Demetriou, in press• Waterman &Walker, 2009). Με τη δημιουργία καλών σχέσεων με τους γονείς και τη σχολική κοινότητα και την ενθάρρυνσή τους για ενεργητική εμπλοκή στην εφαρμογή της πολιτικής του σχολείου, αξιοποιούνται όλοι οι διαθέσιμοι ανθρώπινοι πόροι τόσο για την επίτευξη των γνωστικών και συναισθηματικών μαθησιακών στόχων, αλλά και για την αντιμετώπιση ποικίλων προκλήσεων και περιστατικών εκφοβισμού που, ενδεχομένως, λαμβάνουν χώρα στο σχολείο.
Πρακτικές που μπορεί να εφαρμόσει η διεύθυνση του σχολείου:
- Να καταγράφει το περιστατικό εκφοβισμού, παρατηρώντας πού και πότε συνέβη η εκφοβιστική συμπεριφορά, καθώς και ποιοι συμμετείχαν ως θύτες και θύματα, ποιοι ως παρατηρητές, ποια μορφή ενδοσχολικής βίας σημειώθηκε
- Να διατηρεί αρχείο καταγραφής των κρουσμάτων εκφοβισμού, με σκοπό να παρέχεται εύκολη πρόσβαση σε αυτό στους εκπαιδευτικούς που ενδιαφέρονται
- Να προσδιορίζει, εάν το κρούσμα αφορά σε επαναλαμβανόμενη εκφοβιστική συμπεριφορά ή εάν πρόκειται για μεμονωμένο περιστατικό
- Σε περίπτωση που η εκφοβιστική συμπεριφορά επαναλαμβάνεται, πρέπει να υπάρχει συνεννόηση με τους γονείς του παιδιού, ώστε να προσκληθούν σε κάποια συνάντηση για συζήτηση
- Να καθορίσει τις συνέπειες που θα υποστεί το παιδί που δρα ως θύτης, αφού έρθει σε επαφή με τους γονείς του, καθώς και αυτές για τα παιδιά που υποστηρίζουν το παιδί με την εκφοβιστική συμπεριφορά
- Να σχεδιάζει με ποιον τρόπο θα παρακολουθηθεί το πρόβλημα με στόχο τον έλεγχο πάνω στις εξελίξεις της κάθε περίστασης.
Περιεχόμενο της πρακτικής
Συνεργασία με τους γονείς
Η συνεργασία με τους γονείς είναι πολύ σημαντική για την αντιμετώπιση της εκφοβιστικής συμπεριφοράς. Με τον όρο γονείς δεν εννοούνται μόνο οι γονείς των θυτών, των θυμάτων και των αυτοπτών μαρτύρων, αλλά και οι γονείς όλων των μαθητών του σχολείου, καθώς ο σχολικός εκφοβισμός δεν επηρεάζει μόνο μαθητές που εμπλέκονται άμεσα ως θύτες, θύματα ή αυτόπτες μάρτυρες εκφοβιστικής συμπεριφοράς, αλλά όλους τους μαθητές του σχολείου. Για τον λόγο αυτόν, η εκφοβιστική συμπεριφορά αποτελεί ανησυχία για όλους τους γονείς και καθιστά απαραίτητη τη συμμετοχή τους στην αντιμετώπιση και μείωση του προβλήματος.
Στην αρχή του σχολικού έτους, είναι πολύ σημαντικό το σχολείο να ενημερώσει τους γονείς για την πολιτική του για την εκφοβιστική συμπεριφορά, να παρέχει ανάλυση και να ζητήσει ανατροφοδότηση και σχόλια από τους γονείς. Σε αρχικό στάδιο, οι προσπάθειες του σχολείου πρέπει να περιλαμβάνουν την πλήρη ενημέρωση των γονέων για το θέμα και την παροχή όλων των πληροφοριών για το πλάνο δράσης. Κατά τη διάρκεια υλοποίησης του προγράμματος, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να παρέχεται ανατροφοδότηση στους γονείς και να ενημερώνονται για τη μείωση των ποσοστών εκφοβισμού. Μ’ αυτόν τον τρόπο θα ενισχυθούν οι προσπάθειές τους για την εφαρμογή και την υλοποίηση της πολιτικής του σχολείου ενάντια στον εκφοβισμό. Ακόμη, θα πρέπει να παρέχεται στους γονείς λεπτομερής πληροφόρηση για την ενδοσχολική βία και τους τρόπους αντιμετώπισης του προβλήματος, ενώ παράλληλα θα τους παρέχεται ενθάρρυνση για επικοινωνία με το σχολείο όταν υποπτεύονται την ύπαρξη περιστατικών εκφοβισμού.
Ακόμη, ευθύνη του σχολείου είναι η αύξηση των γνώσεων και των δεξιοτήτων των γονιών, ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τον σχολικό εκφοβισμό. Η παροχή ανατροφοδότησης για τις προσπάθειες που κάνουν είναι απαραίτητη προϋπόθεση. Παράλληλα, το σχολείο πρέπει να ενημερώσει τους γονείς σχετικά με τους τρόπους αναγνώρισης της εκφοβιστικής συμπεριφοράς και της θυματοποίησης, ώστε να μπορούν να αναφέρουν συμπτώματα ανησυχητικής συμπεριφοράς του παιδιού τους που μπορούν να βοηθήσουν στην αναγνώριση κρούσματος εκφοβισμού. Κάποιες από τις συμπεριφορές που καταδεικνύουν ότι το παιδί είναι θύμα εκφοβιστικής συμπεριφοράς μπορούν να εντοπιστούν μετά το σχολείο, στο σπίτι, όπου οι γονείς μπορούν να παρατηρήσουν αλλαγές στη στάση του παιδιού τους. Παραδείγματα τέτοιων συμπεριφορών είναι η απροθυμία ή η άρνηση του παιδιού να πάει σχολείο, ο ισχυρισμός ξαφνικής αδιαθεσίας τα πρωινά, η φτωχή εργασία στο σπίτι, οι εφιάλτες τη νύχτα, το χαρτζιλίκι που εξαφανίζεται αδικαιολόγητα, η αφηρημάδα, ξαφνική εμφάνιση τραυλισμού, η απουσία αυτοπεποίθησης, η άρνηση του παιδιού να μοιραστεί τί του συμβαίνει.
Είναι επίσης πολύ σημαντικό να ενημερωθούν οι γονείς ότι έχουν ευθύνη να αναφέρουν στο σχολείο όλα τα κρούσματα σχολικού εκφοβισμού τα οποία έχουν παρατηρήσει και όχι μόνο εκείνα που έχουν ως θύμα το παιδί τους. Στους γονείς πρέπει να παρέχονται περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με τρόπους με τους οποίους μπορούν να ενθαρρύνουν το παιδί τους να αναφέρει προβλήματα εκφοβιστικής συμπεριφοράς σε εκπαιδευτικούς του σχολείου.
Επιπλέον, αποτελεί ευθύνη του σχολείου να παρέχει βοήθεια στους γονείς να βρουν τον ρόλο που πρέπει να διαδραματίσουν στις παρεμβάσεις που γίνονται στο σχολείο ενάντια στο φαινόμενο του εκφοβισμού. Για παράδειγμα, μπορούν να επαινούν ή να επιβραβεύουν τα παιδιά για τη θετική συμπεριφορά ή να επιβραβεύει το σχολείο τους γονείς, όταν η κατάσταση των παιδιών αλλάζει προς το καλύτερο. Ταυτόχρονα, οι γονείς μπορούν να ενθαρρύνονται να δίνουν τις προτάσεις τους για καλύτερες παρεμβάσεις παράλληλα με τον σχολιασμό και την ανατροφοδότηση για τις πρακτικές που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί.
Συχνά η δημιουργία θυτών και θυμάτων σχετίζεται άμεσα με το προφίλ της οικογένειας και τα οικογενειακά ζητήματα. Για τον λόγο αυτόν, το σχολείο μπορεί να οργανώσει εκπαιδευτικά εργαστήρια για τους γονείς και κηδεμόνες που να σχετίζονται με αποτελεσματικές τεχνικές και στρατηγικές που μπορούν να εφαρμοστούν στο σπίτι. Με τον τρόπο αυτόν, γίνεται κατανοητό ότι κάθε είδος εκφοβιστικής συμπεριφοράς στο σπίτι δε θα είναι αποδεκτό. Ταυτόχρονα, το σχολείο πρέπει να παροτρύνει τους γονείς να δείχνουν στα παιδιά τους για ποιους λόγους είναι απορριπτέα η εκφοβιστική συμπεριφορά. Απαραίτητη προϋπόθεση βοήθειας για τους γονείς αποτελεί η παροχή εντατικής συμβουλευτικής μαθητών και οικογένειας, που θα τους παρέχει γνώσεις σχετικά με νέες προσεγγίσεις αντιμετώπισης, επικοινωνίας και θετικής αλληλεπίδρασης με το παιδί τους.
Επίσης, το σχολείο μπορεί να προχωρήσει στην ανάπτυξη πολιτικής ενημέρωσης των γονιών για ώρες συναντήσεων με εκπαιδευτικούς, κατά τη διάρκεια των οποίων μπορούν να ενημερώνονται όχι μόνο για την πρόοδο του παιδιού, αλλά και για τη συμπεριφορά του. Το σχολείο είναι σημαντικό να διαβεβαιώνει τους γονείς ότι έχουν δικαίωμα να μοιραστούν όλους τους προβληματισμούς τους με τους εκπαιδευτικούς του σχολείου. Παράλληλα, με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού μπορούν να έχουν την επιλογή να συζητήσουν και με τον σχολικό σύμβουλο. Οι συναντήσεις των εκπαιδευτικών με τους γονείς μπορούν να εστιάσουν σε θέματα που σχετίζονται με τον κώδικα συμπεριφοράς και τους τρόπους υποστήριξης στους γονείς και στο σχολείο για να μειωθεί το πρόβλημα του εκφοβισμού.
Το σχολείο μπορεί επιπλέον να κάνει πρόσκληση στους γονείς, ειδικά σε εκείνους που τα παιδιά τους βρίσκονται σε ρόλο θύτη ή θύματος, να επισκεφτούν τις τάξεις των παιδιών τους και να παρακολουθήσουν τη διδασκαλία. Τέτοιες παρακολουθήσεις σε επίπεδο τάξης είναι πιθανό να βοηθήσουν την καλύτερη επικοινωνία μεταξύ γονέων και εκπαιδευτικών. Με τον τρόπο αυτόν, οι γονείς θα μάθουν τρόπους να στηρίζουν τις προσπάθειες που γίνονται από το σχολείο και τρόπους να βοηθήσουν το παιδί τους αποτελεσματικά. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να προσκαλέσουν τους γονείς να αναλάβουν ενεργητικό ρόλο, δηλαδή να βοηθούν τους μαθητές που έχουν προβλήματα μεταξύ τους και να δημιουργήσουν από κοινού ένα θετικό έργο.
Μπορεί επίσης να οργανωθεί ένας «κύκλος γονέων» από το σχολείο για τους γονείς παιδιών που είναι θύματα και θύτες, ο οποίος θα μπορούσε να βοηθήσει στην υποστήριξη των γονέων αναφορικά με το θέμα του εκφοβισμού. Ο κύκλος γονέων μπορεί να καλλιεργήσει την υγιή επικοινωνία μεταξύ των γονέων με βάση την εμπιστοσύνη, την αυθεντικότητα, την ειλικρίνεια και τον ανοικτό διάλογο. Ο συντονιστής του κύκλου θα πρέπει να εφαρμόσει τις παρακάτω πρακτικές, για να είναι αποτελεσματική η λειτουργία της ομάδας:
- Να ορίσει κανόνες για την ομάδα
- Να φροντίσει να παίρνει τον λόγο κάθε συμμετέχων/ουσα
- Να παροτρύνει τους συμμετέχοντες να χρησιμοποιούν προτάσεις σε πρώτο πρόσωπο για να μην διατυπώνονται ως κατηγορίες προς άλλους
- Να φροντίζει να αποφεύγονται οι προσωπικές επιθέσεις
- Να παροτρύνει τον αναστοχασμό πάνω στις απόψεις των άλλων
- Να δείχνει κατανόηση
- Να κατευθύνει τη συζήτηση σε ανεύρεση πιθανών λύσεων
- Να έρχεται σε συμφωνία με τους συμμετέχοντες για έλεγχο σχετικά με την επίλυση του προβλήματος
Δραστηριότητα 1 / Κεφάλαιο 8 
Προαιρετικά, μέσω του αντίστοιχου θέματος στην Ομάδα συζητήσεων για δραστηριότητες
Ανταλλάξτε απόψεις μέσω του αντίστοιχου θέματος στην Ομάδα συζητήσεων για δραστηριότητες
Εικόνα:
http://www.thestar.com/news/gta/2012/04/23/porter_how_a_toronto_high_school_fights_bullying_without_bullying_using_restorative_talking_not_discipline_and_suspensions.html
Πρακτικές που μπορούν να ακολουθήσουν οι γονείς του παιδιού που εκφοβίζει- θύτη:
- Να συζητούν με τη διεύθυνση του σχολείου ή τους εκπαιδευτικούς για το κρούσμα εκφοβισμού που προκάλεσε το παιδί τους
- Να συνεργάζονται με τη διεύθυνση και τους εκπαιδευτικούς του σχολείου, για να αντιμετωπιστεί η επιθετικότητα που εκδηλώνει το παιδί τους
- Να συνεργάζονται με τη διεύθυνση και τους εκπαιδευτικούς, ώστε να εφαρμόζονται οι κανόνες συμπεριφοράς, οι συνέπειες παραβίασής τους και η πρόληψη συμπεριφορών εκφοβισμού
- Να παρακολουθούν την εξέλιξη της κατάστασης και να διατηρούν επαφή με το σχολείο
- Να προσέχουν αν το παιδί τους λαμβάνει μέρος επαναλαμβανόμενα σε περιστατικά όπου εκδηλώνει εκφοβιστική συμπεριφορά και μετά το πέρας των σχολικών ωρών
- Να ενημερώνουν σχετικά με τέτοια περιστατικά τη διεύθυνση του σχολείου και τους εκπαιδευτικούς του παιδιού και να συνεργάζονται μαζί τους, για να λάβουν τη βοήθεια που χρειάζονται.
- Να συνεργάζονται με τη διεύθυνση του σχολείου και τους εκπαιδευτικούς για να είναι ενήμεροι για την έκταση των κρουσμάτων εκφοβισμού και τη σοβαρότητά τους, καθώς και για τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο
- Να παρέχουν στο παιδί τους την υποστήριξη και το κλίμα ασφάλειας που χρειάζεται, φροντίζοντας να μη νιώσει κριτική και στιγματισμό, ώστε να μπορέσει να τους μιλήσει. Αυτό είναι σημαντικό, επειδή τα παιδιά που εκφοβίζονται δυσκολεύονται να μιλήσουν στους γονείς τους (Ψάλτη & Κωνσταντίνου, 2007)
- Να ακούσουν με προσοχή αυτά που θέλει να μοιραστεί το παιδί μαζί τους για το πώς αισθάνεται και τί έχει ανάγκη να γίνει
- Να παρακολουθούν την εξέλιξη της κατάστασης, καθώς και τις συνέπειες που έχει το περιστατικό στην ψυχική υγεία του παιδιού τους.
Η κοινότητα του σχολείου είναι σημαντικό να αναπτύξει σχέση συνεργασίας με λειτουργούς ψυχικής υγείας και κλινικούς ψυχολόγους για την αντιμετώπιση σημαντικών προβλημάτων για κάποιες περιπτώσεις μαθητών. Τέτοιες περιπτώσεις μπορούν να περιλαμβάνουν παιδιά που αντιμετωπίζουν κατάθλιψη ή δείχνουν μη φυσιολογική συμπεριφορά ή έχουν σοβαρό βαθμό ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ). Σε περίπτωση που παρατηρούνται σοβαρά και δύσκολα κλινικά συμπτώματα σε κάποιο παιδί, η επικοινωνία με κλινικό ψυχολόγο μπορεί να παρέχει ουσιαστική βοήθεια, καθώς επαγγελματίες, όπως κλινικοί ψυχολόγοι και λειτουργοί ψυχικής υγείας, έχουν τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες να προσφέρουν πολύτιμη βοήθεια σχετικά με την ορθή αντιμετώπιση.
Συγχρόνως, οι κλινικοί ψυχολόγοι μπορούν να παρέχουν ενημέρωση και εξηγήσεις στους εκπαιδευτικούς για το πόσο πολύπλοκες είναι οι «μη κανονικές –φυσιολογικές» συμπεριφορές και να τους προσφέρουν πολύτιμα σχόλια και πληροφορίες για τρόπους αντιμετώπισης των προβλημάτων ψυχικής υγείας που αντιμετωπίζουν οι μαθητές. Μπορεί να οργανωθεί εκπαίδευση των εκπαιδευτικών από τους ψυχολόγους πάνω σε σημαντικά εκπαιδευτικά θέματα που σχετίζονται με τον σχολικό εκφοβισμό και ειδικές περιπτώσεις που είναι δύσκολες στο χειρισμό. Το σχολείο μπορεί να προσκαλέσει ψυχολόγους να κατευθύνουν τους εκπαιδευτικούς στον τρόπο αντιμετώπισης του εκφοβισμού.
Μπορούν επίσης να σχεδιαστούν εκπαιδευτικά σεμινάρια από ψυχολόγους σχετικά με δραστηριότητες που μπορούν να οργανώσουν οι εκπαιδευτικοί στο σχολείο, με στόχο τις σκέψεις, τις συμπεριφορές και στάσεις των μαθητών, αλλά και τις διαπροσωπικές και συναισθηματικές δεξιότητές τους. Αυτά τα σεμινάρια μπορούν να έχουν ως άξονες θέματα, όπως η διαχείριση του θυμού, οι δεξιότητες ελέγχου των συναισθημάτων, η ικανότητα να είναι κανείς καλός ακροατής, δεξιότητες επικοινωνίας, συμπόνιας, αποδοχής, μη κριτικής διάθεσης, εθνικής ταυτότητας, αποφυγής της προκατάληψης, στρατηγικές αντιμετώπισης του μετατραυματικού στρες και δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης.
Συνεργασία με την αστυνομία
Για να αντιμετωπιστεί ο εκφοβισμός, ιδίως κυρίως σε ακραίες περιπτώσεις όπως οι βανδαλισμοί, το σχολείο πρέπει να έρθει σε συνεργασία με την αστυνομία ή τις κοινοτικές αρχές. Το σχολείο μπορεί να σχεδιάσει μια σαφή πολιτική για την επικοινωνία και τη συνεργασία με τις τοπικές αστυνομικές αρχές, ώστε να περιορίζονται τα συναισθήματα ανασφάλειας. Τα μέτρα ασφαλείας που έχουν οριστεί θα πρέπει να τηρούνται σε συνεργασία με την αστυνομία και μετά από σαφή πληροφόρηση για τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες που έχει το σχολείο σχετικά με τις διαστάσεις του εκφοβισμού και τους βανδαλισμούς που έχουν λάβει χώρα. Παράλληλα, κάποιος εκπαιδευτικός ή η διεύθυνση του σχολείου θα πρέπει να οριστούν υπεύθυνοι για την επικοινωνία με την αστυνομία σε περίπτωση που παρατηρούνται βανδαλισμοί ή ακραία εκφοβιστική συμπεριφορά που θέτει σε κίνδυνο τη σωματική υγεία των μαθητών ή παραβιάζει τα δικαιώματά τους.
Προαιρετικά, μέσω του αντίστοιχου θέματος στην Ομάδα συζητήσεων για δραστηριότητες
Ποια βήματα θα ακολουθούσατε για την επίλυση της εκφοβιστικής συμπεριφοράς;
Ανταλλάξτε απόψεις μέσω του αντίστοιχου θέματος στην Ομάδα συζητήσεων για δραστηριότητες.