Κοινωνικοψυχολογικές επιπτώσεις της σχολικής βίας και του εκφοβισμού στα θύματα, στο σχολείο και στην κοινωνία
4. 5.1.1 Κοινωνικοψυχολογικές επιπτώσεις στα θύματα
5.1.1 Κοινωνικοψυχολογικές επιπτώσεις στα θύματα
Οι επιπτώσεις του ενδοσχολικού εκφοβισμού στα θύματα ποικίλλουν και εκτείνονται σε πολλές περιπτώσεις από την κατάθλιψη (Kaltiala-Heimo, 2000), έως σοβαρές ψυχολογικές διαταραχές συμπεριφοράς, όπως η υπερβολικά χαμηλή αυτοεκτίμηση (Graham & Juvonen, 1998•Hawker & Boulton, 2000•Jankauskiene, Kardelis, Sukys & Kardeliene, 2008•Solberg & Olweus, 2003), οι συνέπειες της οποίας μπορούν να φτάσουν ακόμα και σε απόπειρες αυτοκτονίας (Holt et al., 2015).
Μελέτες περίπτωσης 
Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν αρκετά περιστατικά εκφοβισμού τα οποία θεωρούνται υπεύθυνα για την αυτοκτονία παιδιών (Olweus, 2009). Ειδικότερα, προκειμένου να εξεταστεί η σχέση θυματοποίησης και αυτοκτονίας μελετάται η συχνότητα του αυτοκτονικού ιδεασμού, δηλαδή των σκέψεων που κάνουν τα παιδιά για να αφαιρέσουν τη ζωή τους. Μπορεί οι σκέψεις να μην είναι ισοδύναμες με την απόπειρα αυτοκτονίας, αλλά συχνά αποτελούν προάγγελο αυτής (Rigby, 2008). Σύμφωνα με μελέτη των Rigby & Slee (1998, ό.π. αναφ. στο Rigby, 2008), η οποία χρησιμοποίησε ως δείγμα έφηβους μαθητές σχολείων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Νότιας Αυστραλίας, φάνηκε ότι τα παιδιά-θύματα συχνού εκφοβισμού είναι σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό πιθανό να σκεφτούν να αφαιρέσουν τη ζωή τους, σε σχέση με τους υπόλοιπους μαθητές. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει και έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το Πανεπιστήμιο του Yale η οποία αναφέρει ότι τα παιδιά-θύματα παρουσιάζουν 2 έως 9 φορές μεγαλύτερη αυτοκτονική τάση σε σχέση με τα παιδιά που δεν έχουν υπάρξει θύματα, ενώ, παράλληλα, τονίζει ότι και οι θύτες παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο για αυτοκτονικές συμπεριφορές. (Γιαννακοπούλου, 2014).
Τα παιδιά που γίνονται θύματα εκφοβισμού είναι δυνατόν να νιώσουν έντονο άγχος και αισθήματα ανασφάλειας (Kaltiala-Heimo, 2000). Συχνά αισθάνονται «ανόητα», αποτυχημένα, μη ελκυστικά σε κοινωνικό επίπεδο, ενώ διακατέχονται από ντροπή. Κατά τη μαθησιακή διαδικασία στο σχολείο, έχουν την τάση να «κρύβουν» τις πιθανές απορίες τους, φοβούμενα μήπως ξαναπέσουν «θύματα εκφοβισμού». (Byrne, 1994). Επιπλέον, ενδέχεται να παρουσιάσουν διάφορες φοβίες, να εμφανίσουν σχολική άρνηση, απουσιάζοντας συχνά από το σχολείο, εξαιτίας του γεγονότος ότι η σχολική ζωή γίνεται γι’ αυτούς μια ανυπόφορη εμπειρία. Έτσι, οδηγούνται σε μείωση της σχολικής τους επίδοσης, σε μαθησιακές δυσκολίες και κατ’ επέκταση σε σχολική αποτυχία (Nansel et al., 2001). Επιπρόσθετα, είναι πιθανό να εμφανίσουν διάφορα ψυχοσωματικά προβλήματα όπως πονοκεφάλους, πόνους στην κοιλιά, διαταραχές ύπνου, ενούρηση κ.ά. (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.)
Σύμφωνα και με διάφορες έρευνες, έχει διαπιστωθεί λοιπόν πως τα θύματα συχνά παρουσιάζουν κατάθλιψη (Αντωνίου & Καμπόλη, 2014 •Πλούμπη & Αντωνίου, 2014∙ Branson & Cornell, 2009• Hunter, Boyle & Warden, 2007• Seals & Young, 2002• Solberg & Olweus, 2003), έντονο άγχος (Graham & Juvonen, 1998 •Salmon, James & Smith, 1998), και κατάθλιψη και έντονο άγχος ταυτόχρονα (Hawker & Boulton, 2000••Kaltiala-Heino, Rimpelä, Rantanen & Rimpelä, 2000). Οι επιπτώσεις αυτές είναι αποδεδειγμένο πως είναι ισχυρότερες και πιο καθοριστικές για την υπόλοιπη ζωή τους στα κορίτσια, απ’ ό,τι στα αγόρια (Graham & Juvonen, 1998). Επιπλέον, έχει διαπιστωθεί πως τα θύματα αντιμετωπίζουν δυσκολίες κοινωνικής προσαρμογής. Ειδικότερα, η συσχέτιση του εκφοβισμού με την φτωχότερη ψυχοκοινωνική προσαρμογή στα θύματα είναι εντυπωσιακά παρόμοια στις περισσότερες χώρες (Nansel et al. 2004). Επιπρόσθετα, τα θύματα συνήθως αντιμετωπίζουν συναισθήματα μοναξιάς, εγκατάλειψης και αποξένωσης από την ομάδα των συνομιλήκων τους (Graham & Juvonen, 1998). Τα παιδιά αυτά είναι συχνά απομονωμένα. Η κοινωνική απομόνωση μπορεί να οφείλεται είτε στον αποκλεισμό που βιώνουν σαν πράξη εκφοβισμού από τον θύτη είτε στον φόβο που παρουσιάζουν για πιθανή στοχοποίηση από τους θύτες (Graham & Juvonen, 1998; Nansel et al. 2001). Όπως αναφέρει και ο Olweus (2009), τα παιδιά αυτά φαίνεται να είναι συχνά μόνα και αποκλεισμένα από την ομάδα των συνομηλίκων τους κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων και της ώρας του φαγητού στο σχολείο. Επιπλέον, φαίνεται να μην έχουν κανένα στενό φίλο μέσα στην τάξη, ενώ είναι οι τελευταίοι μαθητές τους οποίους διαλέγουν οι συνομίληκοί τους στα ομαδικά παιχνίδια. Συνήθως δεν καλούν συμμαθητές τους στο σπίτι, ενώ σπάνια πηγαίνουν στο σπίτι κάποιου συμμαθητή τους. Επίσης, χάνουν το ενδιαφέρον τους και παραιτούνται από δραστηριότητες και χόμπι που τα θεωρούσαν ελκυστικά και ενδιαφέροντα (Suckling & Temple, 2002).
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Μαρτυρία γονέα
«Ο γιος μου πηγαίνει στην 1η Γυμνασίου. Είχα παρατηρήσει ότι τις τελευταίες μέρες δεν έτρωγε το μεσημεριανό του και γενικότερα απέφευγε να τρώει. Η αλήθεια είναι ότι για το ύψος του έχει παραπανίσια κιλά, όμως, όπως λέμε «μικρός είναι και θα ψηλώσει». Προχθές με φώναξε και μία φίλη καθηγήτρια που διδάσκει στο σχολείο του παιδιού μου και με ενημέρωσε ότι το παιδί τις τελευταίες μέρες εμφανίζεται προβληματισμένο και λιγομίλητο. Στην τάξη κάθεται μόνο του!
Ο διευθυντής του σχολείου επίσης μου είπε: Δεν διαβάζει, δεν ανταποκρίνεται στις σχολικές εκδηλώσεις, στην γυμναστική κ.ά.
Κάθε Σάββατο απόγευμα έβγαινε με τους φίλους του, φέτος μου έκανε εντύπωση ότι δεν ήθελε να βγαίνει! Με τα πολλά «εκμεταλλεύτηκα» μία στιγμή που το παιδί αισθάνθηκε την ανάγκη να μιλήσει κι έμαθα ότι όλα τα παραπάνω ήταν απόρροια της συμπεριφοράς κάποιων συμμαθητών του. Τον κορόιδευαν για τα κιλά του».
Αναφορικά με τις σωματικές ή ακόμα και τις σεξουαλικές επιθέσεις, αυτές είναι αρκετά πιθανό να προκαλέσουν σοβαρά τραύματα στους μαθητές, σε σημείο νοσοκομειακής τους περίθαλψης (Barone, 1997). Επιπλέον, προκαλείται ανησυχία και άγχος στα θύματα, ενώ είναι πολύ πιθανό οι επιθέσεις αυτές να τα οδηγήσουν στο σύνδρομο του μετατραυματικού στρες, το οποίο συνοδεύεται από πολλαπλά συμπτώματα, όπως οι διαταραχές ύπνου, η τάση αναβίωσης του τραυματικού γεγονότος στις αναμνήσεις και τα όνειρα, η αποξένωση, η έλλειψη ενδιαφέροντος, η δυσκολία συγκέντρωσης και η υπερβολική εγρήγορση. Από την άλλη πλευρά, σε ακραίες περιπτώσεις, έχουν αναφερθεί περιστατικά αφαίρεσης ζωής του θύτη, στην προσπάθεια του θύματος να αμυνθεί (Roland, 1987, σελ. 4) ή λόγω του συνεχούς και έντονου θυμού του θύματος.
Μακροπρόθεσμες κοινωνικοψυχολογικές επιπτώσεις στα θύματα
Οι επιπτώσεις για τους μαθητές οι οποίοι εκφοβίζονται, μπορούν να διαρκέσουν αρκετό καιρό μετά την αποφοίτησή τους από το σχολείο ή να τους συνοδεύουν και για ολόκληρη την ενήλικη ζωή τους. Αναλυτικότερα, διαχρονικές έρευνες καταδεικνύουν ότι η χρόνια θυματοποίηση συνδέεται με διάφορα ψυχολογικά προβλήματα, όπως την υπερβολική αναστολή, τη μοναξιά και την κατάθλιψη. Τα παιδιά και οι έφηβοι που θυματοποιούνται, τείνουν να αναπτύσσουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, να βλέπουν τους εαυτούς τους σαν αποτυχημένους και να ντρέπονται. Έτσι, μεγαλώνοντας αναπτύσσουν κακή κοινωνική προσαρμογή, αντιμετωπίζουν υψηλά επίπεδα της απόρριψης από ομοτίμους και φτωχές κοινωνικές δεξιότητες. Αυτό αυξάνει την απομόνωσή τους από τους άλλους και ενισχύει έναν φαύλο κύκλο χρόνιας θυματοποίησης και κατ’ επέκταση αυξάνεται η πιθανότητα να ξαναγίνουν θύματα (Carney & Merrell, 2001).
Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι οι συνέπειες της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού στα παιδιά και τους εφήβους είναι σοβαρές και καθοριστικές για την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και εξέλιξη.
Ωστόσο, δεν έχει μελετηθεί συστηματικά ο τρόπος με τον οποίο τα ίδια τα παιδιά αυτοαξιολογούν τις επιπτώσεις της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού. Παρατηρείται διαφοροποίηση, τόσο μεταξύ των διαφόρων παιδιών, όσο και μεταξύ των δύο φύλων, αλλά και των διαφόρων κουλτουρών, ως προς το βαθμό με τον οποίο τα παιδιά αντιλαμβάνονται τον εκφοβισμό ως επιβλαβή. Από την άλλη μεριά, σύμφωνα με έρευνα, σε σχολεία τα οποία χαρακτηρίζονταν από αυξημένο αριθμό αναφορών περιστατικών ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού, οι εκπαιδευτικοί είχαν σημαντικά περισσότερες πιθανότητες να παρατηρήσουν και να αντιληφθούν μια συμπεριφορά ως εκφοβιστική και να ενθαρρύνουν τους μαθητές να αναφέρουν την συμπεριφορά αυτή ως εκφοβιστική (Siann, Callaghan, Lockhart & Rawson, 1993). Για τους λόγους αυτούς λοιπόν, πρέπει να τονιστεί ότι η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός επιβάλλεται να εξετάζονται και να ερμηνεύονται μέσα σε ένα πλαίσιο κοινωνικό ως απόρροια της επίδρασης του συστήματος στο οποίο ζει το παιδί (κοινωνία, οικογένεια, σχολείο) και όχι από τη σκοπιά της ατομικής παθολογίας (Siann, Callaghan, Lockhart & Rawson, 1993). Σε κάθε περίπτωση πάντως, η συστηματική πρόληψη και η κατάλληλη αντιμετώπιση κάθε μορφής βίας στο σχολείο είναι πολύ σημαντική (ΕΨΥΠΕ).
Δραστηριότητα 2 / Κεφάλαιο 5 
Προαιρετικά, μέσω του αντίστοιχου θέματος στην Ομάδα συζητήσεων για δραστηριότητες
Διατυπώστε τις απόψεις σας μέσω αντίστοιχου θέματος στην Ομάδα συζητήσεων για δραστηριότητες.
Εικόνα 1 http://xenesglosses.eu/2013/02/bullying-2/
«Έχουμε συχνά φαινόμενα μαθητών με αμαξίδιο ή βακτηρίες, που τους παρεμποδίζουν στο πέρασμά τους για την τάξη ή τον προαύλιο χώρο. Τους σπρώχνουν, τους κολλάνε στον τοίχο, χρησιμοποιούν υποτιμητικά επίθετα για να τους χαρακτηρίσουν. Καταλαβαίνετε πως αυτό καταρρακώνει τη ψυχολογία ενός παιδιού που με χαρά θέλει να πάει στο σχολείο». (Βογιατζής, 2014).
Τί επιπτώσεις θεωρείτε πως θα έχουν τέτοια περιστατικά βίας και εκφοβισμού σε ένα μαθητή με αναπηρία, τόσο σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο, όσο και σε μακροπρόθεσμο;