Κεφάλαιο 7 - Οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του φαινομένου: κριτική προσέγγιση και κριτήρια για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση

Εικόνα: http://www.kivaprogram.net/

Το KiVa είναι ένα πρόγραμμα κατά του σχολικού εκφοβισμού το οποίο βασίζεται στην έρευνα και έχει αναπτυχθεί στο Πανεπιστήμιο του Turku της Φινλανδίας, με τη χρηματοδότηση του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού. Η αποτελεσματικότητα του προγράμματος KiVa έχει αποδειχθεί σε μια μεγάλη τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη. Στη Φινλανδία το KiVa αποτελεί ένα περιζήτητο πρόγραμμα, καθώς το 90% των σχολείων της χώρας είναι εγγεγραμμένα για την εφαρμογή του προγράμματος KiVa. Αφορά τόσο σε καθολικές δράσεις που απευθύνονται σε όλους τους μαθητές, όσο και σε πιο ειδικευμένες δράσεις που απευθύνονται σε μαθητές που έχουν χαρακτηριστεί ως στόχοι ή δράστες του εκφοβισμού (Salmivalli, Poskiparta, Ahtola, & Haataja, 2013).
Το πρόγραμμα KiVa αποτελεί ένα πρόγραμμα, η δημιουργία του οποίου βασίστηκε σε δεδομένα σχετικά με την πρόληψη του σχολικού εκφοβισμού, καθώς και στην αντιμετώπισή του με αποτελεσματικό τρόπο. Ο λόγος που το πρόγραμμα εστιάζει τόσο στην πρόληψη όσο και στην αντιμετώπιση είναι ότι, παρόλο που η πρόληψη είναι κρίσιμης σημασίας, δεν επαρκούν οι προσπάθειες αυτές για την ολοκληρωτική εξάλειψη του φαινομένου. Επομένως, και οι μέθοδοι αντιμετώπισης είναι εξίσου σημαντικές. Σε περίπτωση εμφάνισης ενός κρούσματος σχολικού εκφοβισμού, είναι σημαντικό να υπάρχουν εργαλεία για την αντιμετώπισή του. Το πρόγραμμα KiVa, επίσης, δεν είναι μια στατική πράξη, αλλά εστιάζει  στην αδιάκοπη παρακολούθηση της εξέλιξης των πραγμάτων σε κάθε σχολείο και στην καταγραφή  των αλλαγών που συμβαίνουν σε αυτό κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους. Αυτόν τον σκοπό υπηρετούν τα διαδικτυακά εργαλεία που συμπεριλαμβάνονται στο πρόγραμμα του KiVa. Αυτά τα εργαλεία παρέχουν στο KiVa μια ετήσια ενημέρωση για το κάθε ένα από τα σχολεία που συμμετέχουν, αναφορικά με την εφαρμογή του προγράμματος και τα αποτελέσματα που προκύπτουν από την εφαρμογή αυτή. Το πρόγραμμα κατά του σχολικού εκφοβισμού KiVa έχει αναγνωριστεί ως ένα από τα πιο πολλά υποσχόμενα προγράμματα. (Kärnä, Voeten, Little, Poskiparta, Kaljonen, et al., 2011). 


Οι δράσεις και ο στόχος του KiVa
Το πρόγραμμα Kiva περιλαμβάνει τόσο καθολικές όσο και υποδεικνυόμενες δράσεις. Οι καθολικές δράσεις, όπως το πρόγραμμα σπουδών του KiVa που πρόκειται για μαθήματα φοιτητών και online παιχνίδια, απευθύνονται σε όλους τους μαθητές και εστιάζουν κυρίως στο να προλαμβάνουν τον σχολικό εκφοβισμό. Όταν το παρεμβατικό πρόγραμμα απευθύνεται σε όλον αυτόν τον πληθυσμό, ονομάζεται πρωτογενές (Larson, 2004) και φαίνεται να είναι πιο αποτελεσματικό (Elinoff, Chapouleas & Sassu, 2004). Οι υποδεικνυόμενες δράσεις, από την άλλη πλευρά, πρέπει να χρησιμοποιούνται όταν το κρούσμα εκφοβισμού έχει προκύψει. Απευθύνονται συγκεκριμένα σε παιδιά και εφήβους που έχουν εμπλακεί σε εκφοβισμό είτε ως δράστες ή ως θύματα, καθώς, επίσης, και σε πολλούς συμμαθητές οι οποίοι αντιμετωπίζουν την πρόκληση να στηρίξουν ή όχι το θύμα. Ο στόχος είναι να τεθεί ένα τέλος στον εκφοβισμό. 
Οι υποδεικνυόμενες δράσεις λαμβάνουν χώρα, όταν ο εκφοβισμός έχει έρθει στην προσοχή του προσωπικού του σχολείου. Κάθε συγκεκριμένη περίπτωση αντιμετωπίζεται με μια σειρά από ατομικές και ομαδικές συζητήσεις μεταξύ της ομάδας KiVa του σχολείου και των μαθητών που συμμετέχουν. Αρκετοί συμμαθητές του θύματος, που είναι θετικά προδιατεθειμένοι, αντιμετωπίζουν την πρόκληση να παρέχουν υποστήριξη για τον συμμαθητή που έχει πέσει θύμα εκφοβισμού.

Υλοποίηση
Το KiVa βασίζεται σε δεκαετίες έρευνας για τον εκφοβισμό και τους μηχανισμούς του. Το KiVa αναπτύχθηκε στο Πανεπιστήμιο του Turku της Φινλανδίας, με χρηματοδότηση από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού της Φινλανδίας. Οι προγραμματιστές του απαρτίζονται από ειδικούς που έχουν μελετήσει το φαινόμενο του εκφοβισμού και των μηχανισμών του για δεκαετίες. Η ομάδα έχει επικεφαλής τις: Καθηγήτρια Christina Salmivalli, PhD και Ειδική Ερευνήτρια Elisa Poskiparta, PhD.

Σε ποιους απευθύνεται;
Το πρόγραμμα Kiva απευθύνεται σε διάφορες ηλικιακές ομάδες. Το Kiva διαθέτει τρεις μονάδες, από τις οποίες η μονάδα 1 και η μονάδα 2 είναι διαθέσιμες σήμερα έξω από τα σύνορα της Φινλανδίας. Η μονάδα 1 είναι σχεδιασμένη για παιδιά από 6 ως 9 ετών. Η μονάδα 2 είναι κατάλληλη για παιδιά από 10 ως 12 ετών. Η μονάδα 3 προορίζεται να χρησιμοποιηθεί μετά το γυμνάσιο ή κατά την κατώτερη μετάβαση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Επί του παρόντος, η μονάδα 3 είναι διαθέσιμη μόνο στη Φινλανδία.
Το πρόγραμμα KiVa περιλαμβάνει μια εκτεταμένη ποσότητα υλικού για τους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές και τους γονείς. Στο υλικό συμπεριλαμβάνονται, για παράδειγμα, τα εγχειρίδια των δασκάλων, βίντεο, online παιχνίδια, οι έρευνες των φοιτητών και του προσωπικού του KiVa, αφίσες, γιλέκα και ο οδηγός γονέων. Το KiVa παρέχει αρκετές διαθέσιμες γλωσσικές εκδόσεις. 
Το πρόγραμμα Kiva δεν προορίζεται για να είναι ένα μονοετές πρόγραμμα, αλλά μόνιμο μέρος του έργου του σχολείου κατά του σχολικού εκφοβισμού και της ενδοσχολικής βίας.

Αποτελέσματα και αξιολόγηση
Παρόλο που έχουν δημιουργηθεί πολυάριθμα προγράμματα κατά του σχολικού εκφοβισμού, υπάρχουν, δυστυχώς, μόνο λίγα απ’ αυτά που έχουν δοκιμαστεί σε αυστηρές επιστημονικές μελέτες. Αυτό το γεγονός σημαίνει ότι δεν υπάρχουν επαρκείς αποδείξεις για το εάν τα προγράμματα αυτά είναι πραγματικά σε θέση να βοηθήσουν στη μείωση του εκφοβισμού στα σχολεία ή όχι.
Τα αποτελέσματα του προγράμματος KiVa κατά του σχολικού εκφοβισμού έχουν αξιολογηθεί σε πολυάριθμες μελέτες. Εκτός από τις μελέτες που βασίζονται στα στοιχεία που έχουν συλλεχθεί και αναλυθεί από την ερευνητική ομάδα του KiVa, υπάρχουν και ανεξάρτητα δεδομένα που συλλέγονται από το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας και Πρόνοιας και δείχνουν ότι ο εκφοβισμός και η θυματοποίηση έχει μειωθεί στη Φινλανδία, χάρη στην ευρεία εξάπλωση του προγράμματος KiVa. Το πρόγραμμα KiVa αξιολογείται σε διάφορες χώρες. Πρόκειται για τις πρώτες διεθνείς μελέτες από τις Κάτω Χώρες, την Εσθονία, την Ιταλία και την Ουαλία, οι οποίες δείχνουν ότι το πρόγραμμα είναι εξίσου αποτελεσματικό και εκτός της Φινλανδίας.
Το πρόγραμμα KiVa έχει αξιολογηθεί σε μια μεγάλη τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη που περιλάμβανε 117 σχολεία που δέχτηκαν την παρέμβαση και άλλα 117 σχολεία ελέγχου. Το πρόγραμμα έχει αποδειχθεί ότι επιφέρει σημαντική μείωση στις αναφορές εκφοβισμού και θυματοποίησης τόσο τις ατομικές όσο και από τους συνομηλίκους. Επηρεάζει πολλαπλές μορφές θυματοποίησης, συμπεριλαμβανομένων των λεκτικών, σχεσιακών, σωματικών και της παρενόχλησης στον κυβερνοχώρο (Σπυριδάκης 2009). Το πρόγραμμα KiVa, επίσης, μειώνει το άγχος και την κατάθλιψη και έχει θετικό αντίκτυπο στην αντίληψη των μαθητών για το κλίμα με τους συνομηλίκους τους. Ένα αξιοσημείωτο ποσοστό, της τάξης του 98%, των θυμάτων που εμπλέκονται σε συζητήσεις με τις ομάδες του KiVa αισθάνθηκε ότι η κατάσταση τους βελτιώθηκε. Τέλος, τα φινλανδικά δεδομένα που συγκεντρώθηκαν από περισσότερα από 1000 σχολεία, στα οποία ξεκίνησε η υλοποίηση του προγράμματος το φθινόπωρο του 2009, έδειξαν ότι, μετά το πρώτο έτος εφαρμογής, τόσο η θυματοποίηση όσο και ο εκφοβισμός είχαν μειωθεί σημαντικά.

Διακρίσεις
Το πρόγραμμα KiVa κέρδισε το Ευρωπαϊκό Βραβείο Πρόληψης του Εγκλήματος για το 2009, το Βραβείο Κοινωνικής Πολιτικής για το καλύτερο άρθρο το 2012 και τέσσερα Κρατικά Βραβεία τα έτη 2008, 2010, 2011 και 2012.

---

[8] Μπορείτε να παρακολουθήσετε βίντεο με το διεθνές τρέιλερ του προγράμματος KiVa στον παρακάτω σύνδεσμο: