Κεφάλαιο 4 - Το διεθνές, Ευρωπαϊκό και εθνικό θεσμικό πλαίσιο για την προστασία των δικαιωμάτων τως παιδιών, την πρόληψη και αντιμετώπιση της σχολικής βίας και του εκφοβισμού

ΤΙΤΛΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ: Αλλάζοντας το σχολικό περιβάλλον 

ΣΕΝΑΡΙΑ ΤΩΝ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ: Άμεσος σχολικός εκφοβισμός

ΑΙΤΙΕΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ :Μη συγκεκριμένη 

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ ΜΕ ΓΕΓΟΝΟΤΑ : Ένα μήνα μετά την έναρξη της σχολικής χρονιάς, ο μαθητής Χ της Β΄ τάξης Γυμνασίου, άλλαξε σχολικό περιβάλλον λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων του πατέρα του που οδήγησαν όλη την οικογένεια να μετακομίσει στην Π… Η μητέρα του μαθητή ενημέρωσε το σχολείο σχετικά με τα προβλήματα ένταξης του μαθητή στο σχολικό περιβάλλον (δεν ήταν δεκτικός σε προσκλήσεις των συμμαθητών του για συμμετοχή σε κοινές δραστηριότητες, όπως παιχνίδια, παρέα, πάρτι, παραπονιόταν στους γονείς του για την αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος και είχε συχνή επικοινωνία με τους παλιούς του συμμαθητές μέσω κινητού τηλεφώνου). Μετά την παρέμβαση του σχολείου και την έκκληση στο πενταμελές να βοηθήσουν το συμμαθητή τους, ώστε να ενταχθεί πιο ομαλά στο σχολικό περιβάλλον, ο μαθητής άρχισε να συναναστρέφεται με κάποιους συμμαθητές του και οι καθηγητές του θεώρησαν ότι ο στόχος είχε αρχίσει να επιτυγχάνεται. Σε δεύτερη επίσκεψη της μητέρας του στο σχολείο όπου ενημέρωσε σχετικά με την άρνησή του να πάει σχολείο και την τάση του να απομονώνεται, να μη μιλάει στους γονείς του και να κλαίει μόνος του στο δωμάτιο του, ενεργοποιήθηκε το σχολικό περιβάλλον. Λίγες μέρες μετά τη 2η επίσκεψη της μητέρας του Χ, ο εφημερεύων καθηγητής παρακολούθησε το μαθητή και διαπίστωσε ότι το συμβάν εκφοβισμού ήταν μέρος ενός παιχνιδιού. Στο παιχνίδι που οι μαθητές αποκάλυψαν ότι λεγόταν «παλούκωμα» όποιος έχανε έπρεπε να τιμωρηθεί από τους άλλους, αγκαλιάζοντας με ανοιχτά τα πόδια του το δοκάρι που στήριζε το φιλέ του βόλεϊ, ώστε τα γεννητικά του όργανα να ακουμπούν στο δοκάρι και στη συνέχεια οι άλλοι πέντε της ομάδας τον χτυπούσαν από πίσω δυνατά ώσπου να πονέσει πολύ και να μην αντέχει άλλο. Ο ηττημένος ήταν ο Χ και εντελώς «τυχαία» κάθε φορά ηττημένος ήταν ο Χ. Ο εφημερεύων καθηγητής ενημέρωσε τον Διευθυντή του σχολείου ο οποίος, αφού κάλεσε τους εμπλεκόμενους μαθητές, το Συμβουλευτικό Σταθμό Νέων, τους γονείς του Χ και των πέντε μαθητών τους, ενημέρωσε για το συμβάν και για την τιμωρία (πέντε μέρες αποβολή από το σχολικό περιβάλλον και με την επισήμανση ότι σε παρόμοιο μελλοντικό περιστατικό θα αποβληθούν δια παντός από το σχολείο) που αποφάσισε ο Σύλλογος διδασκόντων του σχολείου. Ο μαθητής ως το τέλος της σχολικής χρονιάς άρχισε να συναναστρέφεται με άλλα παιδιά και να πηγαίνει σχετικά ευχάριστα στο σχολείο. 

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟΥ :Η μητέρα του Χ ενημέρωσε το σχολείο, αρχικά για τα προβλήματα ένταξης και προσαρμογής του στο σχολικό περιβάλλον και στη συνέχεια για τα συνεχιζόμενα και αυξανόμενα προβλήματα συμπεριφοράς του μαθητή, με αποκορύφωμα την άρνησή του να πάει στο σχολείο. Ο εφημερεύων καθηγητής παρακολούθησε με διακριτικό τρόπο τους μαθητές και, αφού εντόπισε το πρόβλημα, ενημέρωσε τον Διευθυντή του σχολείου, ο οποίος ακολούθησε την απαραίτητη διδακτική διαδικασία που ήταν να ενημερωθεί αρχικά, ο Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων, ώστε να επιληφθεί του θέματος. Παράλληλα, προσπάθησε να διερευνήσει το συμβάν καλώντας τους πέντε μαθητές και τον Χ στο γραφείο του, ώστε να παραδεχτούν το πρόβλημα. Στη συνέχεια κάλεσε το Σύλλογο Διδασκόντων του σχολείου, ώστε να τους ενημερώσει και να αποφασίσουν πώς θα αντιμετωπίσουν το γεγονός. Αποφάσισαν την τιμωρία των μαθητών με πενθήμερη αποβολή από το σχολικό περιβάλλον και σε περίπτωση επανάληψης παρόμοιας πράξης εκφοβισμού, με ολοκληρωτική αποβολή από το σχολείο. Τέλος, ο Διευθυντής κάλεσε τους γονείς του Χ και των πέντε μαθητών ώστε να τους ενημερώσει και για το συμβάν αλλά και για την τιμωρία τους. Οι στρατηγικές που εφαρμόστηκαν για την καταπολέμηση του σχολικού εκφοβισμού ήταν: α) κλήθηκε το πενταμελές από το Διευθυντή ο οποίος παρακάλεσε να πλησιάσουν τον Χ. β) Αφού το παραπάνω μέτρο δεν απέδωσε, το επόμενο βήμα ήταν ο εφημερεύων να παρακολουθήσει αθέατος για να διαπιστώσει τι συμβαίνει. γ) Αφού διαπιστώθηκε το γεγονός της σχολικής βίας του Χ, η ενημέρωση του Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων από το Διευθυντή ώστε να του δοθούν οι αναγκαίες κατευθύνσεις χειρισμού του συμβάντος. δ) Μετά ο Διευθυντής ενημέρωσε το σύλλογο διδασκόντων για το συμβάν, ώστε να αποφασισθεί η τιμωρία των μαθητών. ε) Τέλος, η ενημέρωση των γονιών του Χ και των υπολοίπων πέντε μαθητών. 

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ: Ο Διευθυντής κάλεσε το πενταμελές και με ήπιο τόνο ζήτησε τη συμβολή του στην αντιμετώπιση του προβλήματος της δυσκολίας ένταξης του νέου μαθητή. Κάλεσε τους πέντε παραβάτες και τους ενημέρωσε για την τιμωρία που θα τους επιβληθεί ως αποτέλεσμα της πράξης εκφοβισμού και κακοποίησης του συμμαθητή τους. Τους προειδοποίησε για σκληρότερα μέτρα, δηλαδή με την αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος, αν δεν συμμορφωθούν. Η διαδικασία αυτή είναι ένα διδακτικό παράδειγμα ότι πρέπει να υπάρχει μια κλιμάκωση στην επιβολή κυρώσεων. Επίσης, είναι και ένα μάθημα δημοκρατικής διαδικασίας, αφού υπήρξε από την αρχή προσπάθεια να εμπλακούν οι μαθητές μέσω των νόμιμων εκπροσώπων τους, που είναι το πενταμελές συμβούλιο, σε ένα πρόβλημα που κλήθηκε να αντιμετωπίσει το σχολικό περιβάλλον και ήταν η δυσκολία ένταξης και προσαρμογής ενός νέου μέλους στη σχολική μονάδα. Αλλά και για τη διερεύνηση του γεγονότος κακοποίησης του μαθητή ο Διευθυντής συνεργάστηκε με τον εφημερεύοντα καθηγητή και στη συνέχεια έδωσε τη δυνατότητα στους μαθητές θύτες να μιλήσουν για τις πράξεις τους, όταν κλήθηκαν στο γραφείο του. Δεν όρισε από μόνος του μια ποινή, αλλά μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες, όπως η ενημέρωση του συλλόγου διδασκόντων, αποφασίστηκε συλλογικά τόσο το μέγεθος της ποινής όσο και η μελλοντική ποινή σε περίπτωση επανάληψης παρόμοιας πράξης. Η ενημέρωση των γονέων αποτελεί, επίσης, ένδειξη δημοκρατικού σχολικού περιβάλλοντος. Τα κίνητρα των εμπλεκόμενων μαθητών μπορούμε να τα υποθέσουμε από τις πράξεις και τα λεγόμενα των μαθητών. Ο νέος μαθητής ήταν απόμακρος και απομονωμένος από τους συμμαθητές του, από τα μαθήματα, αλλά και από τις εξωδιδακτικές δραστηριότητες, οπότε οι υπόλοιποι τον θεώρησαν «σνομπ», «μαμούχαλο». Ίσως και την όλη του συμπεριφορά να την είδαν ως μια στάση υπεροψίας, ένδειξης ισχύος και να προσπάθησαν, εξαπατώντας τον συμμαθητή τους να ισχυροποιήσουν τη δική τους θέση μέσα στο σχολείο και τη δική τους δεδομένη κατάσταση υπεροχής. Λειτούργησαν εκ του ασφαλούς, αφού, όχι μόνο αριθμητικά υπερείχαν του νεόφερτου συμμαθητή τους, αλλά και εξαιτίας του γεγονότος ότι οι μαθητές αυτοί είχαν προσαρμοστεί στο συγκεκριμένο περιβάλλον, είχαν αναπτύξει φιλικές σχέσεις με τους συμμαθητές τους, γνώριζαν τους καθηγητές του σχολείου, ένιωθαν ήδη σε θέση ισχύος. Το συγκεκριμένο φαινόμενο βίας και κακοποίησης του μαθητή επηρέασε ολόκληρη τη σχολική κοινότητα με διάφορους τρόπους. Πρώτα απ’ όλα το μαθητή Χ ο οποίος βίωνε την σωματική και ψυχική του κακοποίηση με δραματικό τρόπο, αφού ένιωθε εγκλωβισμένος σε μια κατάσταση την οποία δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει. Αυτό φαίνεται από τα λεγόμενα της μητέρας του στο σχολείο, η οποία υποστήριξε ότι ήταν στεναχωρημένος, κλεινόταν στο δωμάτιό του και έκλαιγε, αρνιόταν να πάει στο σχολείο. Άρνηση, που δείχνει την απόγνωση που ένιωθε, εξαιτίας της κακοποίησης που αναγκάζονταν να υφίσταται τόσο από τον φόβο των απειλών της ομάδας των θυτών, αλλά ίσως και από τον φόβο της απόρριψης σε περίπτωση που δεν ακολουθήσει τους κανόνες του παιχνιδιού που «υποτίθεται» ότι τον ενσωμάτωνε στην «ομάδα» και κατ’ επέκταση στο σχολείο. Οι μαθητές θύτες ως επίπτωση είχαν την τιμωρία που τους επιβλήθηκε από το σύλλογο των καθηγητών και την πιθανότητα σκληρότερης τιμωρίας σε περίπτωση επανάληψης της πράξης τους. Το γεγονός ότι το συμβάν κακοποίησης του συμμαθητή τους αποκαλύφθηκε, αλλά και η τιμωρία τους με κάποιον τρόπο, ο οποίος δεν διαφαίνεται ξεκάθαρα, επηρέασε τους μαθητές θύτες, αφού δεν επανέλαβαν παρόμοιο περιστατικό μέχρι το τέλος της σχολικής χρονιάς. Για τους δύο από αυτούς που οι γονείς τους συναίνεσαν στην τιμωρία του σχολείου πιθανόν να υπήρχαν περαιτέρω επιπτώσεις στο οικογενειακό περιβάλλον. Οι υπόλοιποι μαθητές πιθανόν να ευαισθητοποιήθηκαν, αφού ο Χ μετά το συμβάν άρχισε να συναναστρέφεται με άλλα παιδιά και να πηγαίνει σχετικά ευχάριστα στο σχολείο. Δεν διαφαίνεται να υπήρχε συγκεκριμένη στρατηγική ένταξης των νέων μαθητών στο σχολικό περιβάλλον ούτε από την πλευρά του Διευθυντή ούτε από την πλευρά των καθηγητών, αφού μόνο μετά την επανειλημμένη παρέμβαση της μητέρας του Χ συνειδητοποίησαν αρχικά ότι οφείλουν να κάνουν κάτι για να εντάξουν τον μαθητή στην κοινότητα. Αλλά και στη συνέχεια, όταν είδαν τον μαθητή να συναναστρέφεται με κάποιους συμμαθητές του αντιμετώπισαν επιφανειακά το όλο θέμα χωρίς να διερευνήσουν την πορεία της ένταξης ενός νέου μέλους στο δικό τους σχολικό περιβάλλον. Ίσως και να είχε αποφευχθεί αυτό ή και άλλα παρόμοια περιστατικά βίας μαθητών, αν στο σχολικό περιβάλλον υπήρχε συστηματική και ξεκάθαρη στρατηγική ένταξης για κάθε νέο μαθητή, ο οποίος καλείται να αντιμετωπίσει πολλές και δύσκολες καταστάσεις μόνος του τις περισσότερες φορές. Οι συνθήκες ασφάλειας ήταν ανύπαρκτες, αφού για πάνω από μια εβδομάδα ο μαθητής κακοποιούταν από τους συμμαθητές του στον χώρο του σχολείου και κανείς δεν το είχε αντιληφθεί. Ίσως ο αριθμός των εφημερευόντων καθηγητών του σχολείου να μην επαρκούσε ή η επιτήρηση να λειτουργούσε μόνο επιφανειακά, αφού το συγκεκριμένο παιχνίδι ήταν αρκετά βίαιο για να περάσει απαρατήρητο. Είναι δύσκολο σε μεγάλα σχολεία να πραγματοποιείται αποτελεσματική εφημερία κι αυτή αποτελεί άγχος για τους εκπαιδευτικούς, λόγω της ευθύνης που έχουν κατά τη διάρκειά της. 

Η ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΘΥΜΑΤΟΣ :Το θύμα βρίσκεται στη διαδικασία ένταξης σε ένα νέο και ξένο προς αυτόν περιβάλλον και στην προσπάθεια του να ενταχθεί συναντά δυσκολίες τις οποίες τις μοιράζεται μόνο με τους παλιούς συμμαθητές και φίλους σε καθημερινή συνομιλία που έχει μαζί τους. Δεν μοιράζεται τις δυσκολίες ένταξης που αντιμετωπίζει ούτε με την οικογένειά του, αλλά ούτε και με κάποιον συμμαθητή ή καθηγητή από το νέο σχολείο. Είναι κλειστός χαρακτήρας, δεν συμμετέχει ιδιαίτερα στα μαθήματα, αλλά και σε σχολικές και άλλες δραστηριότητες και αυτό δεν τον βοηθάει να ενταχθεί γρήγορα και ομαλά στη νέα σχολική πραγματικότητα. Μετά την παρέμβαση του Διευθυντή και την παράκληση στο πενταμελές να πλησιάσουν το συμμαθητή τους, ενώ φαινομενικά λύνεται το αρχικό πρόβλημα ένταξης και ενσωμάτωσης στο νέο σχολικό περιβάλλον, δημιουργείται εξαιτίας των συμμαθητών του ένα νέο και μεγαλύτερο πρόβλημα για τον Χ, αυτό της κακοποίησης του από τους συμμαθητές του. Την εξαπάτησή του από τους συμμαθητές του, που ονομάζουν παιχνίδι την επανειλημμένη κακοποίηση του, ο Χ δεν μπορεί να την αντιμετωπίσει αποτελεσματικά, δεν μπορεί να αντιδράσει και δέχεται παθητικά τη βία που υφίσταται. Με αποτέλεσμα να αισθάνεται ξένος στο νέο περιβάλλον, να κλείνεται στον εαυτό του, να φοβάται να εξωτερικεύσει το πρόβλημα του ακόμη και στους γονείς του. Η άρνησή του να πάει στο σχολείο είναι μια μορφή αντίδρασης, η οποία όμως είναι και μια τάση να απομακρυνθεί και όχι να αντιμετωπίσει το γεγονός. Νιώθει περιθωριοποιημένος, επηρεάζεται η επίδοσή του και υφίσταται και σωματική κάκωση. Όλα αυτά μπορεί να έχουν μόνιμες επιπτώσεις στη συναισθηματική και ψυχική του ισορροπία. Δεν εμπιστεύεται κανέναν, είναι φοβισμένος για τις μελλοντικές εξελίξεις και τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει η αποκάλυψη του γεγονότος και γι’ αυτό διστάζει να μιλήσει για το γεγονός της κακοποίησής του, ακόμα και όταν ο καθηγητής του αποκάλυψε το γεγονός και τους κάλεσε ο Διευθυντής στο γραφείο του. 

Η ΑΠΟΨΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΠΟΥ ΕΚΔΗΛΩΣΑΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ : Δεν υπάρχουν στοιχεία που να μας δείχνουν πως αντέδρασαν οι συμμαθητές του Χ, που ευθύνονται για την κακοποίηση του, στην εμφάνιση του νέου μαθητή στο σχολικό τους περιβάλλον. Από τη στιγμή που παρεμβαίνει ο Διευθυντής του σχολείου στο πενταμελές της τάξης αναλαμβάνουν δράση και με την πρόφαση ενός παιχνιδιού με μπάλα εξαπατούν τον συμμαθητή τους και τους καθηγητές τους, προφασιζόμενοι ότι αποδέχτηκαν τον Χ στην ομάδα τους και στο σχολείο τους. Με αυτόν τον τρόπο κινούνταν ανενόχλητοι, αφού οι καθηγητές τους δεν μπορούσαν ούτε να φανταστούν τί πραγματικά συνέβαινε στον Χ, βλέποντας τον να συμμετέχει σε ένα ομαδικό παιχνίδι, ούτε φυσικά, να τον προστατεύσουν. Επίσης, απειλούσαν τον Χ, ώστε να μην αποκαλύψει το γεγονός, γιατί σε αυτή την περίπτωση θα τον έδερναν εκτός σχολείου. Με τον εκφοβισμό του συμμαθητή τους μπορούσαν να συνεχίζουν να παίζουν αυτό το παιχνίδι επίδειξης δύναμης σε βάρος του συμμαθητή τους. Γι’ αυτούς το γεγονός ότι ο Χ δεν συμμετείχε ούτε στο μάθημα, ούτε σε εξωδιδακτικές σχολικές δραστηριότητες (αθλητικές, προγράμματα, γιορτές), στο διάλειμμα δεν συναναστρεφόταν με κανέναν τους βοήθησε να τον θεωρήσουν αδύναμο και να του επιβληθούν. Οι ίδιοι όταν αποκαλύφθηκε το γεγονός υποστήριξαν ότι τον επέλεξαν, γιατί ήταν «καινούριος, άγνωστος, σνομπ…». Όταν το γεγονός αποκαλύφθηκε, μόνο ένας από τους πέντε μαθητές αποκάλυψε στον Διευθυντή του σχολείου τα κίνητρα της πράξης κακοποίησης του Χ και τις απειλές τους για να εξασφαλίσουν τη σιωπή του. Οι υπόλοιποι δήλωσαν μεταμέλεια μόνο αφού είχε αποκαλυφθεί η πράξη τους στο σχολείο, στους γονείς τους και στους καθηγητές τους και κατάλαβαν ότι θα τιμωρηθούν. Οι παλαιοί μαθητές αισθάνονταν ότι βρισκόταν σε θέση ισχύος προς τον νεόφερτο μαθητή, τον οποίο δεν είδαν με καλό μάτι και θέλησαν να του επιβληθούν. Του έκαναν ουσιαστικά «καψόνι» φοβούμενοι μη χάσουν την κεκτημένη θέση τους. Έκαναν επίδειξη δύναμης. Οι θύτες αρχικά είναι ικανοποιημένοι με το κατόρθωμα τους. Όταν όμως αποκαλύπτεται η συμπεριφορά τους, εκτός από τις σαφείς επιπτώσεις της ποινής που τους επιβάλλεται (αποβολή - απουσίες), πέφτουν στα μάτια των συμμαθητών τους και χάνουν τη θέση ισχύος που αρχικά είχαν. 

Η ΑΠΟΨΗ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ: Για τους υπόλοιπους μαθητές, που πιθανόν να γνώριζαν τί συνέβαινε, αλλά δεν αποκάλυψαν το γεγονός της κακοποίησης του συμμαθητή τους ή να συμμετείχαν με κάποιον τρόπο στο υποτιθέμενο «παιχνίδι» κακοποίησης του Χ, δεν υπάρχουν μαρτυρίες που να μας δείχνουν ξεκάθαρα τον ρόλο που είχαν. Μπορούμε να υποθέσουμε από την στάση τους, ότι κάποιοι από τους συμμαθητές ίσως φοβόντουσαν να αποκαλύψουν το γεγονός μήπως τους συμβεί κάτι αντίστοιχο με τον Χ. Καλύπτοντας τους θύτες, συμμετέχοντας έστω και σιωπηρά στο παιχνίδι κακοποίησης του Χ, φροντίζουν η συμπεριφορά τους να είναι αρεστή στους θύτες και νιώθουν ενταγμένοι στην ομάδα των «δυνατών» του σχολείου. Πιθανόν οι περισσότεροι μαθητές να ήταν ενοχλημένοι από τη στάση του Χ να είναι απομονωμένος μέσα στην τάξη, στο προαύλιο, αλλά και τη μη συμμετοχή του σε αθλητικές δραστηριότητες, στα προγράμματα που συμμετείχαν οι ίδιοι και στις γιορτές. Οι μαθητές συνήθως δεν σκέφτονται ότι ο καινούριος μπορεί να νιώθει μόνος του, φοβισμένος και αγχωμένος με τις νέες καταστάσεις που έχει να αντιμετωπίσει και αντιμετωπίζουν την απόμακρη στάση του ως σνομπισμό, με αποτέλεσμα να μην προσπαθούν να τον βοηθήσουν όχι μόνο να ενταχθεί, αλλά ούτε και να σταματούν την σωματική κακοποίηση από τους υπόλοιπους πέντε συμμαθητές του. 

Η ΑΠΟΨΗ ΤΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ: Οι καθηγητές στο συγκεκριμένο σχολείο, ενώ φάνηκαν αρχικά να ευαισθητοποιούνται από την ενημέρωση της μητέρας του Χ και να εκτιμούν ότι πρέπει να κάνουν κάτι για να ενταχθεί ο μαθητής στη σχολική κοινότητα, επαναπαύτηκαν στις πρώτες θετικές ενδείξεις επίλυσης του προβλήματος που ήταν η συναναστροφή του μαθητή σε κοινές δραστηριότητες με κάποιους συμμαθητές του. Ωστόσο, δεν μπόρεσαν να εντοπίσουν τί πραγματικά συνέβαινε και πόσο σοβαρή ήταν η κατάσταση, παρά μόνο όταν η μητέρα ενημέρωσε για δεύτερη φορά το σχολείο για την ψυχολογική κατάσταση του Χ και την άρνησή του να πάει στο σχολείο. Τότε συνειδητοποίησαν τη σοβαρότητα της κατάστασης και με την ευαισθητοποίηση του εφημερεύοντος καθηγητή και την διακριτική του παρακολούθηση ήρθε το πρόβλημα στην επιφάνεια. Συνεργάστηκε με τον Διευθυντή, ο οποίος από εκεί και πέρα επιλήφθηκε του θέματος. Η παρουσία των άλλων καθηγητών δεν είναι ευδιάκριτη παρά μόνο μέσα από την απόφαση κλιμακωτής τιμωρίας των πέντε μαθητών. Αρχικά, με πενθήμερη αποβολή των μαθητών και, σε επανάληψη βίαιης πράξης, με αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος. Δε φαίνεται καθόλου ο ρόλος του υπεύθυνου καθηγητή της τάξης, ο οποίος λόγω της θέσης του θα μπορούσε να διαδραματίσει έναν πιο ουσιαστικό ρόλο. Αρχικά στη διαδικασία ένταξης του νέου μαθητή στο πλαίσιο της τάξης του, στη συνέχεια στο να διερευνήσει αν το πενταμελές συμβούλιο ανταποκρίθηκε στην παράκληση του Διευθυντή να πλησιάσουν τον συμμαθητή τους. Τέλος, να προσπαθήσει να πλησιάσει με διακριτικό τρόπο τον Χ, ώστε να έχει μια ολοκληρωμένη εικόνα για την πορεία ένταξής του στο σχολικό περιβάλλον. 

Η ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ: Ο Διευθυντής του σχολείου, μετά την ενημέρωση της μητέρας του Χ σχετικά με τα προβλήματα ένταξης του μαθητή, ευαισθητοποιήθηκε και, αφού ενημέρωσε τους καθηγητές για το πρόβλημα ένταξης του μαθητή στο νέο του σχολικό περιβάλλον, ζήτησε από το πενταμελές της τάξης να βοηθήσουν τον συμμαθητή τους σε αυτή τη διαδικασία. Μετά και τη δεύτερη ενημέρωση της μητέρας του μαθητή, συνειδητοποίησε ότι το πρόβλημα παρέμενε και, συνεργαζόμενος με τον εφημερεύοντα καθηγητή που έφερε στην επιφάνεια το πρόβλημα, κάλεσε τους μαθητές, ώστε να αντιμετωπίσει το συγκεκριμένο συμβάν. Στη συνέχεια και αφού αποκαλύφθηκαν οι πραγματικές διαστάσεις κακοποίησης του Χ, ακολούθησε όλες τις απαραίτητες διαδικασίες, ώστε να ενημερωθεί αρχικά ο αρμόδιος και εξειδικευμένος με τέτοιου είδους θέματα εξωσχολικός φορέας (Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων), οι γονείς του θύματος, αλλά και των θυτών και μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες (Σύλλογος Διδασκόντων) επιβάλλεται η ποινή στους θύτες. Η σχολική βία είναι ένα φαινόμενο που αποτελεί προέκταση της κοινωνικής. Γι’ αυτό πρώτα πρέπει να ληφθούν μέτρα για τον περιορισμό αυτής από την πολιτεία. Για τη σχολική βία απαραίτητη είναι η συνεργασία οικογένειας –σχολείου – μαθητών. Η βία δεν πρέπει να αναπαράγεται στο σπίτι, ώστε να μην υιοθετούν τα παιδιά αυτό το μοντέλο συμπεριφοράς. Οφείλουν οι γονείς να επικοινωνούν και να εκμαιεύουν από τα παιδιά τους τις ανησυχίες και τα προβλήματά τους. Σε επίπεδο σχολείου σημαντικό ρόλο καλείται να παίξει ο υπεύθυνος καθηγητής της τάξης, ο ρόλος του οποίου είναι να βρίσκεται πιο κοντά στους μαθητές της τάξης που έχει αναλάβει, ώστε να εντοπίζει έγκαιρα τα προβλήματα τους και να ενημερώνει τη διεύθυνση του σχολείου, αν χρειάζεται ή να προσπαθεί να δώσει λύση, όταν το πρόβλημα είναι απλό. 

Η ΑΠΟΨΗ ΤΩΝ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΩΝ ΓΟΝΕΩΝ :Οι γονείς του Χ φαίνεται ήταν οι μόνοι που είχαν παρατηρήσει ότι το παιδί τους είχε κάποιο πρόβλημα το οποίο συνδέονταν με το σχολικό περιβάλλον και με τη δική τους συμβολή και ενημέρωση του σχολικού περιβάλλοντος κατάφεραν να βοηθήσουν στο να αποκαλυφθεί η κακοποίηση του παιδιού τους από τους συμμαθητές του. Οι γονείς των πέντε παιδιών που συμμετείχαν στην κακοποίηση του Χ δεν ήταν ενήμεροι σχετικά με τη δράση των παιδιών τους. Όταν ενημερώθηκαν για το γεγονός, κράτησαν διαφορετική στάση ως προς την εκτίμηση της κατάστασης κακοποίησης του Χ από τα παιδιά τους. Οι δύο από αυτούς θεώρησαν απαράδεκτη τη στάση του παιδιού τους και συναίνεσαν στην τιμωρία, ενώ οι γονείς των τριών άλλων παιδιών προσπάθησαν να υποβαθμίσουν το γεγονός της κακοποίησης ενός παιδιού από το παιδί τους. Μετέφεραν την ευθύνη της κακοποίησης στο θύμα, το οποίο δεν έπρεπε να τους επιτρέψει να το κάνουν, υποστήριξαν ότι το συγκεκριμένο συμβάν ήταν πλάκα και όχι κάτι σοβαρό και ότι είναι ένα συνηθισμένο γεγονός σε αυτές τις ηλικίες παιδιών. Με αυτόν τον τρόπο αντιμετωπίζουν με ανεύθυνο τρόπο την παραβατική συμπεριφορά των παιδιών τους, αλλά και δεν συνεργάζονται με το σχολείο, ώστε να βοηθήσουν στην αποτροπή παρόμοιων συμβάντων, αφού υποστήριξαν ότι η τιμωρία του σχολείου είναι υπερβολική. Δίνουν αντιφατικά μηνύματα στα παιδιά τους σχετικά με το ποια συμπεριφορά είναι σωστή και αποδεκτή και ποια όχι και, με αυτόν τον τρόπο, τα οδηγούν σε επανάληψη παρόμοιων πράξεων, αφού και οι ίδιοι λειτουργούν με ανευθυνότητα. 

Η ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΟΥ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ : Στο σχολείο δεν υπήρχε σύμβουλος. Για το περιστατικό κλήθηκε να παρέμβει ο σύμβουλος από το Συμβουλευτικό Σταθμό Νέων, που ανήκει στη Δ/νση Β/θμιας Εκπ/σης. Ο σύμβουλος ενημερώθηκε από τον Διευθυντή του σχολείου για το συμβάν της κακοποίησης μαθητή από συμμαθητές του εντός του σχολικού περιβάλλοντος. Από ότι φαίνεται, με την παρέμβαση του Συμβούλου ο κακοποιημένος μαθητής κατάφερε τελικά να παραδεχτεί ότι είχε υποστεί την κακοποίηση. Πιθανόν να έδωσε τις κατάλληλες οδηγίες στο διευθυντή του σχολείου, ώστε να ενημερωθούν οι γονείς των μαθητών και ο σύλλογος διδασκόντων σχετικά με το θέμα, ώστε να πάρουν θέση, ο καθένας από τη πλευρά του για το γεγονός. Ο ρόλος του Συμβούλου στο σχολείο είναι σημαντικός αρχικά στο να βοηθήσει το σχολείο να διερευνήσει τις πραγματικές διαστάσεις του συμβάντος κακοποίησης. Στη συνέχεια και με τη σύμφωνη γνώμη των γονιών του μαθητή και του σχολείου, να βοηθήσει το μαθητή θύμα να αντιμετωπίσει το γεγονός της κακοποίησής του με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι οποιεσδήποτε επιπτώσεις του γεγονότος στην ψυχολογία, αλλά και την μετέπειτα πορεία του μαθητή. Επίσης, σε συνεργασία με τους γονείς των υπόλοιπων μαθητών, ο Σύμβουλος μπορεί να βοηθήσει, ώστε να αποτραπούν παρόμοιες πράξεις βίας από τους εμπλεκόμενους μαθητές – θύτες πάντα με τη σύμφωνη γνώμη των γονιών και αφού οι ίδιοι απευθυνθούν στο σύμβουλο. Για να βελτιωθεί η συνεργασία του Συμβούλου με το σχολείο, θα πρέπει το σχολείο να ενημερώνει μόλις εντοπίσει κάποιο θέμα, ακόμα κι αν φαίνεται σε πρώτο επίπεδο ότι δεν είναι τόσο σοβαρό, ώστε να χρειάζεται ιδιαίτερης προσοχής. Με αυτό τον τρόπο ενδέχεται να προληφθεί ένα ενδεχόμενο συμβάν σχολικής βίας και είναι προτιμότερη η πρόληψη του παρά η εκ των υστέρων αντιμετώπιση. 

Η ΑΠΟΨΗ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ :Ο Αντιδήμαρχος Κοινωνικής Πολιτικής που ενημερώθηκε αρκετό αργότερα για το συμβάν τόνισε πως δυστυχώς η σχολική βία είναι ένα φαινόμενο που αντανακλά τη βία της κοινωνίας μας. Τόνισε επίσης πως δυστυχώς οι συνθήκες ασφάλειας στα σχολεία είναι ανεπαρκείς και, παρόλο που υπάρχουν σχολικοί φύλακες, αυτοί είναι λίγοι και δεν είναι εκπαιδευμένοι στο να εντοπίζουν έγκαιρα φαινόμενα παρενόχλησης και βίας μεταξύ των μαθητών. Θεωρεί πολύ σημαντική την συνεργασία του Σχολείου με τον Συμβουλευτικό Σταθμό Νέων, επισήμανε, όμως, πως η συνεργασία του σχολείου θα πρέπει να επεκταθεί και με άλλους φορείς της πόλης, όπως οι κοινωνικές υπηρεσίες του Δήμου που απασχολούν ειδικούς, κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχολόγους που μπορούν πραγματικά να βοηθήσουν σε τέτοιες περιπτώσεις. 

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Η συγκεκριμένη περίπτωση σχολικής βίας μας δείχνει πρώτα από όλα ότι το σχολείο αποτελεί μια μικρογραφία της κοινωνίας στην οποία δυστυχώς, όσο δημοκρατικές συνθήκες και αν επικρατούν, η βία είναι ένας τρόπος συμπεριφοράς που επιλέγεται από ένα μέρος των μελών της, για να διευθετηθούν θέματα που τους αφορούν και επηρεάζουν τις μεταξύ τους σχέσεις. Η σχολική βία είναι ένα φαινόμενο που αποτελεί προέκταση της κοινωνικής. Γι’ αυτό πρώτα πρέπει να ληφθούν μέτρα για τον περιορισμό αυτής από την πολιτεία. Για τη σχολική βία απαραίτητη είναι η συνεργασία οικογένειας –σχολείου – μαθητών. Η βία δεν πρέπει να αναπαράγεται στο σπίτι, ώστε να μην υιοθετούν τα παιδιά αυτό το μοντέλο συμπεριφοράς. Οφείλουν οι γονείς να επικοινωνούν και να εκμαιεύουν από τα παιδιά τους τις ανησυχίες και τα προβλήματά τους. Δυστυχώς, οι συνθήκες ασφάλειας στα σχολεία είναι ανεπαρκείς και, καθώς η οικονομική κρίση επηρεάζει την κάλυψη των σχολικών μονάδων με επαρκές εκπαιδευτικό προσωπικό, τέτοια φαινόμενα θα κάνουν όλο και πιο συχνά την εμφάνισή τους, καθώς δεν υπάρχει η πολυτέλεια να γίνονται εφημερίες από αρκετούς καθηγητές κατά τη διάρκεια του διαλείμματος. Επιπλέον, η εκπαίδευση και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε θέματα χειρισμού περιστατικών σχολικής βίας είναι ανύπαρκτη, με αποτέλεσμα να μην είναι εύκολος ο εντοπισμός και η διάκριση ενός απλού παιχνιδιού που παίζεται στο προαύλιο και η διάκριση του από ένα περιστατικό βίας που έχει όλα τα φαινομενικά χαρακτηριστικά του παιχνιδιού, αλλά στην πραγματικότητα λειτουργεί εις βάρος ενός ή περισσότερων μαθητών. Τέλος, ο ρόλος των γονιών και η συνεργασία τους με το σχολικό περιβάλλον σε τακτική βάση είναι πολύ σημαντικός στο να αποφευχθούν τέτοια φαινόμενα σχολικής βίας τα οποία, από ό,τι φαίνεται από την περίπτωση του Χ, δεν αντιμετώπισαν όλοι οι γονείς με τον ίδιο τρόπο. Το γεγονός ότι οι τρεις από τους πέντε γονείς προσπάθησαν να υποβαθμίσουν τη σοβαρότητα του συμβάντος δείχνει, ίσως, και ορισμένες από τις αιτίες που επέτρεψαν στο συγκεκριμένο συμβάν να εκδηλωθεί. Τα μηνύματα που πιθανόν να λαμβάνουν από το οικογενειακό τους περιβάλλον, ακόμα και μετά την τιμωρία που τους επιβλήθηκε από το σχολείο, οι συγκεκριμένοι μαθητές είναι αντιφατικά και αυτό δεν τους βοηθά να αναγνωρίσουν τα όρια ανάμεσα στο σωστό και στο λάθος, στο καλό και στο κακό. Όταν το οικογενειακό περιβάλλον διαφοροποιεί τη θέση του από το σχολικό και μια πράξη βίας και κακοποίησης την αποκαλεί «πλάκα» και «συνήθεια μιας συγκεκριμένης ηλικίας», πώς οι μαθητές-θύτες θα μπορέσουν να συνειδητοποιήσουν ότι το όριο ανάμεσα στην πλάκα και στην κακοποίηση είναι ξεκάθαρο; Όταν οι γονείς τους θεωρούν την τιμωρία του σχολείου υπερβολική, πώς θα βοηθήσουν τα παιδιά τους να κατανοήσουν την έννοια της υπευθυνότητας, αλλά και να μάθουν να αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεών τους, όταν οι ίδιοι τους οι γονείς μεταφέρουν το πρόβλημα της κακής συμπεριφοράς του δικού τους παιδιού σε αδυναμία του άλλου, του Χ, που «ήταν βλάκας και τους επέτρεψε να το κάνουν» σύμφωνα με τα λεγόμενά τους. Οι γονείς και το σχολείο οφείλουν να βρίσκονται σε συνεχή συνεργασία, ώστε να συμπορεύονται όσο αυτό είναι εφικτό ως προς τις αρχές και τις αξίες που προσπαθούν να διδάξουν στα παιδιά. Ως προς το συγκεκριμένο σχολικό περιβάλλον λειτούργησε η Διεύθυνση του σχολείου που, ακολουθώντας τυπικές αλλά και δημοκρατικές διαδικασίες διαχείρισης κρίσιμων καταστάσεων όπως αυτή, ενέπλεξε - ενημέρωσε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη (μαθητές, καθηγητές, Συμβουλευτικό Σταθμό Νέων, γονείς) και αντιμετώπισε, έστω και καθυστερημένα, με αποτελεσματικό τρόπο το γεγονός της κακοποίησης ενός μαθητή από τους συμμαθητές του. Λειτούργησε η συνεργασία γονέων – σχολείου. Ο διευθυντής ενεργοποιήθηκε όταν ενημερώθηκε από τη μητέρα του Χ. Ακόμη συνεργάστηκε ο Διευθυντής με το πενταμελές των μαθητών και τους γονείς των δύο θυτών, όχι όμως και με τους γονείς των άλλων τριών. Επίσης βλέπουμε ότι λειτουργεί και η συνεργασία του Σχολείου και εξωσχολικού φορέα, εξειδικευμένου με τέτοιου είδους θέματα (Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων). Αυτό που δεν λειτούργησε ήταν οι συνθήκες ασφάλειας, οι οποίες ήταν ανεπαρκείς, διότι δεν εντοπίστηκε το πρόβλημα εγκαίρως, ώστε να προληφθεί. Επιπλέον, το σχολικό περιβάλλον δεν ήταν δομημένο με τέτοιο τρόπο, ώστε να υπάρχουν συνθήκες κατάλληλες για την ομαλή ένταξη και αποδοχή του νέου μέλους. Οι καθηγητές ευαισθητοποιήθηκαν μεν μετά την ενημέρωση της μητέρας, αλλά από ότι φάνηκε, πολύ γρήγορα επαναπαύτηκαν στις πρώτες θετικές ενδείξεις επίλυσης του προβλήματος, ενώ η κατάσταση ήταν πιο σοβαρή, τελικά η ευαισθητοποίηση τους φάνηκε ότι ήταν επιφανειακή. Από ότι φαίνεται δεν λειτούργησε ο υπεύθυνος καθηγητής της τάξης ο οποίος θα μπορούσε να λειτουργήσει προληπτικά στην όλη κατάσταση και να παίξει σημαντικό ρόλο διαμεσολαβητή ανάμεσα στο νέο μαθητή και στους υπόλοιπους μαθητές της τάξης, ώστε να ενταχθεί ο Χ πιο ομαλά στο νέο σχολικό περιβάλλον. Στο σχολείο οι καθηγητές οφείλουν να είναι σε εγρήγορση ώστε να μπορούν να αφουγκράζονται τα προβλήματα των μαθητών και να προλαμβάνουν πριν σημειωθούν επεισόδια βίας. Πρέπει να είναι ευαίσθητοι δέκτες και να χρησιμοποιούν το διάλογο ως πειθώ, για να μη φτάνουν στο σημείο σκληρότερων μέτρων. Η πολιτεία με τη σειρά της οφείλει να επιμορφώσει το διδακτικό προσωπικό έτσι ώστε να αποκτήσουν τις κατάλληλες γνώσεις, για να μπορούν οι καθηγητές να εντοπίζουν, να διαχειρίζονται και να επιλύουν τυχόν προβλήματα βίας.

Μια έφηβη που σκέφτηκε την αυτοκτονία επειδή μια ομάδα τραμπούκων έκανε την ζωή της κόλαση, αποφάσισε να δώσει την ιστορία της στην δημοσιότητα με την ελπίδα να βοηθήσει μελλοντικά θύματα. Η Amy Louise Paul από την Αγγλία, συμμετέχει σε ένα βίντεο για μια οργάνωση κατά του εκφοβισμού στο διαδίκτυο, την Childline, που βοήθησε την Amy στις δύσκολες στιγμές της.
«Όταν ήμουν 13 είχα μια διαφωνία με μια φίλη στο σχολείο και νόμιζα τότε ότι είχε λήξει το θέμα. Την επόμενη μέρα, μία άλλη μου φίλη μου είπε ότι έχει φτιαχτεί μια σελίδα στο Facebook για όλους όσους εύχονται “να ήσουν ήδη νεκρή”. Απ’ ότι θυμάμαι, αυτή η σελίδα είχε δημοσιευτεί και σταλθεί σε πάρα πολλούς ανθρώπους, με σκοπό να ενταχθούν στο group αυτό.»
Πολλοί άνθρωποι εντάχθηκαν στο group και άφηναν απάνθρωπα σχόλια για την Amy. Η ίδια λέει ότι ο τραμπουκισμός που υπέστηκε στο Facebook επηρέασε τα συναισθήματα και τις σκέψεις της.
«Πριν γίνει αυτό ήμουν χαρούμενη, αλλά έπειτα δεν ήθελα να μιλήσω σε κανέναν, απέφευγα τους ανθρώπους, ξέκοψα ακόμα και από την οικογένειά μου… Λάτρευα το σχολείο, κάθε πρωί ξυπνούσα ενθουσιασμένη με την σκέψη ότι πάω να δω τους φίλους μου και να μάθω νέα πράγματα. Ξαφνικά, όμως, η σκέψη του σχολείου με τρομοκρατούσε. Και δεν ήταν ότι όλα έμεναν στο σχολείο, αλλά από ένα σημείο και μετά όλα τα προβλήματα με ακολουθούσαν στο σπίτι. Άνοιγα τον υπολογιστή, φοβούμενη ότι κάτι κακό θα ειπωθεί για μένα όσο είμαι συνδεδεμένη. Με τάραζε τόσο πολύ που αμφισβητούσα τους λόγους για τους οποίους ζούσα και πραγματευόμουν ακόμα και την αυτοκτονία. Το τι ένιωθα είναι απερίγραπτο, ένιωθα ότι τα είχα χάσει όλα και πραγματικά δεν ήξερα τί να κάνω. Δεν ήθελα να πάω σχολείο. Δεν ήθελα να δω κανέναν. Αρνούμουν να φάω, ακόμα και να ξυπνήσω».
Όταν η μητέρα της Amy, η Lisa, διευθύντρια καταστήματος, ανακάλυψε το γκρουπ που φτιάχτηκε για την κόρη της, έγινε έξω φρενών, αλλά ταυτόχρονα ένιωθε ανήμπορη να κάνει κάτι για να εμποδίσει το τι θα μπορούσε να γίνει.
«Το σχολείο γνώριζε για την ύπαρξη του γκρουπ, αλλά δεν με ειδοποίησε ποτέ. Έπειτα, ανακάλυψα ότι η κοπέλα που δημιούργησε το γκρουπ δεν τιμωρήθηκε. Έπειτα από αρκετές συναντήσεις με την διοίκηση του σχολείου, κατάλαβα ότι δεν ενδιαφέρονται για το πρόβλημα αυτό, δεν το έπαιρναν στα σοβαρά και νομίζω το κύριο πρόβλημα ήταν ότι δεν καταλάβαιναν τί είναι υπολογιστής πόσο μάλλον τραμπουκισμός online» λέει η Lisa.
«Η αστυνομία μας επισκέφτηκε περίπου 24 ώρες αφού ανέφερα το γεγονός, αλλά δεν ξαναεμφανίστηκαν έπειτα. Οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν το μέγεθος του προβλήματος, στην πραγματικότητα, όμως, παίζουν με τις ζωές παιδιών».
«Η δασκάλα της Amy έκανε την συμμαθήτριά της να σβήσει το γκρουπ, αλλά όλα τα παιδιά συζητούσαν ακόμα γι’ αυτό και έκαναν την Amy να νιώθει άβολα. Η πραγματική βοήθεια ήρθε από την Childline, στην οποία στείλαμε ένα e-mail».
Οι άνθρωποι που δεν ασχολούνται με την τεχνολογία αδυνατούν να κατανοήσουν την σημασία του ζητήματος. Η Amy συμβουλεύει όποιους είναι θύματα των κοινωνικών δικτύων και τους κοροϊδεύουν, τους απειλούν ή τους παρενοχλούν να ειδοποιήσουν αμέσως, ή τους γονείς τους, ή τους δασκάλους τους, ή κάποια οργάνωση όπως την Childline. «Μπορεί να μην το καταλαβαίνετε τώρα, αλλά βοηθάει να μιλάτε σε άλλους».

Εκπαιδευτικός: «Πώς και αποφάσισες να τον χτυπήσεις;»
➤Υπάρχει επιλογή και ευθύνη για την επιλογή

Εκπαιδευτικός: «Θα πρέπει τώρα να πάμε στο γραφείο και να βρούμε μαζί έναν τρόπο να λύσουμε αυτό το πρόβλημα».
➤Το παιδί μπορεί να λύσει τα προβλήματα του και να λάβει υποστήριξη αν χρειαστεί.

Εκπαιδευτικός: «Η τιμωρία σου είναι στέρηση όλων των επόμενων διαλειμμάτων».
➤Τιμωρεί και αδιαφορεί για τυχόν εξηγήσεις.

Εκπαιδευτικός: «Πώς νομίζεις ότι ένιωσε;»
➤Ενθαρρύνει την ενσυναίσθηση του παιδιού και προσκαλεί σε επικοινωνία

Εκπαιδευτικός: «Κοίτα τι έκανες! Απαράδεκτη συμπεριφορά!»
➤Απευθύνει κατηγορία, επικρίνει, αποσκοπεί στη δημιουργία ενοχών. 

Εκπαιδευτικός: «Τί νομίζεις ότι θα μπορούσε να γίνει, για να μην επαναληφθεί;»
➤Το παιδί μπορεί να βρει τρόπους, για να αποφύγει τη βία.

Εκπαιδευτικός: «Για να δούμε τώρα τί θα σκεφτείς για να το εξηγήσεις αυτό!»
➤Υπάρχει ειρωνεία, υπονοεί ότι το παιδί δεν είναι ικανό ούτε να δώσει εξηγήσεις για την πράξη του ούτε να βρει λύση στα προβλήματα του.

Εκπαιδευτικός: «Θα σου άρεσε να έκαναν το ίδιο σε σένα;»
➤Τοποθετεί το παιδί-θύτη στη θέση του άλλου.

Σενάριο 1ο 
Ένας μαθητής καταφτάνει αργοπορημένος στην τάξη, για πολλοστή φορά, την πρώτη ώρα των μαθημάτων. 
Ο εκπαιδευτικός απευθύνεται σε αυτόν με τις εξής φράσεις: 
◈ «Αν αργήσεις ξανά, θα πάρεις μονόωρη και βαρέθηκα τις δικαιολογίες σου, δεν θέλω να ακούσω τίποτα» 
◈ «Α, τελικά βρήκες το δρόμο, Ν.; Λοιπόν, κάθισε να συνεχίσουμε» 
◈ «Καλημέρα Ν. Άργησες για μια ακόμη φορά. Θα συζητήσουμε γι' αυτό στο διάλειμμα»

Σενάριο 2ο 
Ένας μαθητής αναφέρει στον εκπαιδευτικό, έχοντας δάκρυα στα μάτια, ότι ο συμμαθητής του Γ. τον αποκάλεσε «ηλίθιο» στο διάλειμμα και οι άλλοι συμμαθητές που ήταν παρόντες χειροκρότησαν αυτόν τον χλευασμό. 
Ο εκπαιδευτικός απευθύνεται στο μαθητή που παραπονιέται: 
◈ «Έλα μωρέ, μην κλαις ολόκληρος άντρας!» 
◈ «Θέλω να μου εξηγήσεις κατ' ιδίαν τί συνέβη και σε αποκάλεσε έτσι. Επίσης, θέλω να μου αναφέρεις ποιοι χειροκρότησαν αυτήν την κίνηση» 
◈ «Ε, όλο και κάτι θα του έκανες κι εσύ...»

Σενάριο 3ο 
Μία μαθήτρια, η Α., αναφέρει στον εκπαιδευτικό εκνευρισμένη και με δάκρυα στα μάτια ότι ένας συμμαθητής, ο Π. πήρε το κινητό της τηλέφωνο κατά τη διάρκεια του διαλείμματος και έδειξε τις φωτογραφίες της στους φίλους του. 
Ο εκπαιδευτικός απευθύνεται σε εκείνη και στον Π.: 
◈ «Πόσες φορές σας έχω πει ότι απαγορεύονται τα κινητά τηλέφωνα στο σχολείο; Θα σας γράψω στο ποινολόγιο!» 
◈ «Ε, και για κάτι φωτογραφίες στο κινητό κάνεις έτσι;» 
◈ «Α. και Π., θέλω να σας δω τώρα κατ' ιδίαν στο γραφείο μου και να συζητήσουμε το συμβάν»