School Violence and Bullying

Σύμφωνα με τις προτάσεις που διαμόρφωσε ο Συνήγορος του Παιδιού (Μόσχος, 2010) προς το Υπουργείο Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της βίας μεταξύ μαθητών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, κρίθηκε απαραίτητο το Υπουργείο να διασφαλίσει τις συνθήκες γενικότερης λειτουργικότητας και ευνομίας στη σχολική κοινότητα, καθώς και να μεριμνήσει, ώστε να αναπτυχθεί κλίμα συνεργασίας, συμμετοχής και αλληλοσεβασμού ανάμεσα στα μέλη της σχολικής κοινότητας, διασφαλίζοντας τα δικαιώματα των ανήλικων μελών της.

Ειδικότερα, σχετικά με την πρόληψη και τη γενικότερη λειτουργία και οργάνωση του σχολείου, θα πρέπει κατά βάση να δοθεί έμφαση στη δημοκρατική λειτουργία του σχολείου, στην ακρόαση των απόψεων των παιδιών για θέματα που τα αφορούν και στην ανάπτυξη ενός κλίματος συνεργασίας, κατανόησης και εμπιστοσύνης ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς και μαθητές. Οι μαθητές θα πρέπει να εξασκηθούν στον διάλογο και να υποστηρίζεται η συζήτηση μεταξύ τους, να αναλαμβάνουν ευθύνες, να εκφράζουν την άποψή τους απ’ ευθείας ή μέσω εκπροσώπων τους προς τη διεύθυνση του σχολείου και να συμμετέχουν ενεργά στη βελτίωση της καθημερινής σχολικής ζωής και στην αντιμετώπιση προβλημάτων που ενδεχομένως να προκύπτουν στην καθημερινότητα.

Επιπλέον, θα πρέπει να συναντώνται τακτικά, όπως ο νόμος ορίζει, τα σχολικά συμβούλια, τα οποία αποτελούνται από εκπαιδευτικούς, εκπροσώπους των μαθητών, γονείς και εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης και να επιλαμβάνονται θεμάτων που αφορούν στην εξασφάλιση της ομαλής λειτουργίας του σχολείου, του σχολικού περιβάλλοντος και της επικοινωνίας μεταξύ των εκπαιδευτικών και των γονέων.

Το Υπουργείο Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων θα πρέπει να προβλέπει νομικά και να υποστηρίζει την καθιέρωση διαδικασιών σύνταξης και εφαρμογήςΣχολικών Κανονισμών σε κάθε σχολική μονάδα, με τη συμμετοχή και των μαθητών, με βάση τις αρχές της δημοκρατικής σχολικής διοίκησης. Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση θα πρέπει να δοθεί μεγάλη σημασία στη σύνταξη και εφαρμογή κανόνων τάξης, ενώ, παράλληλα, στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση θα πρέπει να αναπτύσσονται επιπλέον συλλογικές διαδικασίες για την θεσμοθέτηση σχολικών κανονισμών που αφορούν εξ ολοκλήρου το σχολείο. Στους κανόνες τάξης και στους σχολικούς κανονισμούς θα πρέπει να περιλαμβάνεται, μεταξύ άλλων, ένας «κώδικας ειρηνικής συνύπαρξης στο σχολείο», όπου θα γίνεται αναφορά στις γενικές αρχές δημοκρατικής λειτουργίας του σχολείου, όπως, επίσης, και στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των μαθητών, καθώς και στους τρόπους παρέμβασης για την αντιμετώπιση συμπεριφορών που διαταράσσουν τις σχέσεις στη σχολική ζωή.

Θα πρέπει, επίσης, να γίνονται συχνά συναντήσεις επικοινωνίας στην κάθε τάξη, με την ευθύνη του δάσκαλου στην πρωτοβάθμια και του υπεύθυνου εκπαιδευτικού τάξης/τμήματος στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όπου, εκτός των άλλων θεμάτων, θα συζητούνται και θέματα συνεργασίας και τα ενδεχόμενα προβλήματα που παρουσιάζονται στις σχέσεις μεταξύ των μαθητών. Στις συναντήσεις αυτές θα πρέπει να εξηγείται με βιωματικό τρόπο το τί συμβαίνει στις περιπτώσεις άσκησης βίας από μαθητές σε συνομηλίκους τους, ευαισθητοποιώντας τους σχετικά με τον ρόλο των θυτών, των θυμάτων και των μαρτύρων και αναζητώντας συμφωνίες για την καλύτερη διαχείριση αυτών των συγκρούσεων.

Οι ομαδικές δημιουργικές δραστηριότητες στο σχολείο (για παράδειγμα, ομάδες έκφρασης, εικαστικής τέχνης, χορού, μουσικής, θεάτρου, περιοδικού, φωτογραφίας, κινηματογράφου, άθλησης, περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης κ.ά.) είναι ζωτικής σημασίας και θα πρέπει να ενισχυθούν με υποβοηθητικό εκπαιδευτικό υλικό και κατευθύνσεις από το Υπουργείο. Οι δραστηριότητες αυτές βελτιώνουν τους δεσμούς και τη συνεργασία μεταξύ των μαθητών και δίνουν ευκαιρία ανάδειξης και καταξίωσης ακόμη και σε μαθητές που, ενδεχομένως, υστερούν στα συμβατικά μαθήματα. Είναι, επίσης, αναγκαία η ύπαρξη βιβλιοθηκών και αιθουσών πολλαπλών χρήσεων σε όλα τα σχολεία, ώστε να δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να απασχολούνται με δημιουργικό τρόπο σε αυτές.

Έμφαση θα πρέπει να δοθεί και στη διαπολιτισμική εκπαίδευση, μέσα από δραστηριότητες που προάγουν τη βιωματική μάθηση της συνύπαρξης με τον «διαφορετικό» και την καταπολέμηση των κάθε μορφής διακρίσεων. Ειδικά σε σχολικές μονάδες με μεγάλη συμμετοχή παιδιών μεταναστών ή μειονοτήτων, θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση σε δράσεις που μειώνουν την ένταση και καλλιεργούν στους μαθητές το πνεύμα ανοχής και αποδοχής της διαφορετικότητας και της ειρηνικής συνύπαρξης.

Σύμφωνα με τις προτάσεις του Συνηγόρου του Παιδιού, τα προγράμματα Αγωγής Υγείας θα πρέπει, επίσης, να ενισχυθούν, με αντικείμενο σχετικό με την πρόληψη και αντιμετώπιση κάθε είδους βίας και την προαγωγή της αρμονικής συμβίωσης και των λειτουργικών σχέσεων μεταξύ των μαθητών. Τα προγράμματα αυτά είναι σκόπιμο να γίνονται με τέτοιον τρόπο, ώστε να μπορεί να συμμετέχει ο μεγαλύτερος δυνατός αριθμός μαθητών. Βασικός στόχος είναι να αποκτούν οι μαθητές κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες συμπεριφοράς, οι οποίες χρειάζονται για να γίνουν πολίτες που να γνωρίζουν πώς να επιλύουν τις όποιες συγκρούσεις με μη βίαιους τρόπους.

Η πραγματοποίηση ειδικών συζητήσεων και προγραμμάτων για την εκπαίδευση των μαθητών στον σεβασμό των δικαιωμάτων των άλλων κατά την χρήση του διαδικτύου και την αποφυγή της άσκησης βίας, των προσβολών και του εκφοβισμού που συμβαίνει μέσω αυτού (cyberbullying), παίζει, επίσης, σημαντικό ρόλο για την πρόληψη του εκφοβισμού μέσω του διαδικτύου.

Θα πρέπει, επίσης, να εισαχθούν στην εκπαιδευτική ύλη όλων των τάξεων της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευση διδακτικές ενότητες σχετικές με τα δικαιώματα, τις ευθύνες και τις κοινωνικές σχέσεις των μαθητών, στις οποίες θα περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, συζητήσεις για την προστασία των παιδιών από κάθε είδους βία και για την αντιμετώπιση της επιθετικότητας και του εκφοβισμού μεταξύ συνομηλίκων. Κατά την διεξαγωγή αυτών των μαθημάτων θα πρέπει να αξιοποιούνται οι αρχές της συμμετοχικής και βιωματικής μάθησης.
Θα πρέπει, επίσης, να προωθηθεί η διδασκαλία «εναλλακτικών τρόπων αντίδρασης» σε περιπτώσεις βίας ή εκφοβισμού μέσα από παιχνίδια ρόλων και άλλες σχετικές εργασίες.

Είναι ζωτικής σημασίας η παροχή της δυνατότητας σε κάθε σχολείο να αξιοποιεί εκπαιδευτικούς με ειδικές γνώσεις, όπως και διεπιστημονική ομάδα συνεργατών (για παράδειγμα, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς κ.ά.) ανάλογα με τις ανάγκες του, για την προαγωγή της επικοινωνίας στο σχολείο, την αντιμετώπιση προβλημάτων των μαθητών, τη συμβουλευτική σε μαθητές ή γονείς που την έχουν ανάγκη και, γενικότερα, τη διασφάλιση της υγιούς ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης των μαθητών.

Χρειάζεται, επίσης, να εξεταστεί σοβαρά η καθιέρωση διαδικασιών «υποβολής και εξέτασης παραπόνων» για δυσλειτουργίες που λαμβάνουν χώρα στο σχολείο και για ενδεχόμενες παραβιάσεις δικαιωμάτων των μαθητών. Τα παράπονα θα πρέπει να εξετάζονται με εχεμύθεια στο πλαίσιο του σχολείου από αρμόδιο εκπαιδευτικό. Αν οι μαθητές δεν είναι ικανοποιημένοι, θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να προσφεύγουν σε εξωτερική προϊστάμενη αρχή.

Η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης των μαθητών που φαίνονται περισσότερο ευάλωτοι στο να γίνουν θύτες ή θύματα είναι εξίσου σημαντικός παράγοντας πρόληψης της σχολικής βίας και του εκφοβισμού. Στους μαθητές αυτούς θα πρέπει να ανατίθενται ρόλοι και αποστολές, ώστε να ενισχύεται η υπευθυνότητά τους και να βελτιώνεται η σύνδεσή τους με την σχολική κοινότητα.

Δραστηριότητα 3 / Κεφάλαιο 6