Σχολική βία και εκφοβισμος

Το Πρόγραμμα KiVa της Φινλανδίας (http://www.kivaprogram.net/) είναι ένα καινοτόμο πρόγραμμα βασισμένο στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού και της βίας. Αναπτύχθηκε βασιζόμενο σε νέες έρευνες σχετικά με τον εκφοβισμό και τους μηχανισμούς του.

Α. Η πρόληψη, παρέμβαση και παρακολούθηση του φαινομένου
Το πρόγραμμα KiVa είναι ένα πρόγραμμα βασισμένο σε στοιχεία για την πρόληψη του εκφοβισμού και για την αποτελεσματική αντιμετώπισή του. Είναι γεγονός πως η πρόληψη είναι ζωτικής σημασίας, αλλά και η αντιμετώπιση είναι εξίσου σημαντική, καθώς μόνο οι προσπάθειες πρόληψης δεν θα κάνουν τον εκφοβισμό να εξαφανιστεί μια για πάντα. Θα πρέπει να υπάρξουν εργαλεία τα οποία θα χρησιμοποιηθούν στην περίπτωση εμφάνισης ενός περιστατικού σχολικού εκφοβισμού. Μια τρίτη πτυχή του προγράμματος KiVa είναι η συνεχής παρακολούθηση της κατάστασης στο εκάστοτε σχολείο και των αλλαγών που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω διαδικτυακών εργαλείων που συμπεριλαμβάνονται στο πρόγραμμα KiVa. Τα εργαλεία αυτά παρέχουν ετήσια ενημέρωση για κάθε σχολείο ξεχωριστά σχετικά με την εφαρμογή του προγράμματος και τα αποτελέσματα που προκύπτουν από αυτή.

Β. Τα βασικά επίπεδα του προγράμματος
Το Πρόγραμμα KiVa περιλαμβάνει τόσο καθολικές όσο και εξειδικευμένες δράσεις. Οι καθολικές δράσεις, όπως το πρόγραμμα σπουδών (μαθήματα και διαδικτυακά παιχνίδια), απευθύνονται σε όλους τους μαθητές και εστιάζουν, κυρίως, στην πρόληψη του εκφοβισμού. Οι εξειδικευμένες ενέργειες τίθενται σε λειτουργία, όταν προκύπτουν συμβάντα σχετικά με σχολικό εκφοβισμό ή βία. Στοχεύουν ειδικά σε παιδιά και εφήβους που έχουν εμπλακεί σε περιστατικά εκφοβισμού ως δράστες ή θύματα, καθώς και σε πολλούς συμμαθητές οι οποίοι προκαλούνται να στηρίξουν το θύμα. Ο βασικός στόχος είναι να τεθεί ένα τέλος στον εκφοβισμό.

Γ. Ερευνητική βάση του προγράμματος
Το πρόγραμμα KiVa βασίζεται σε δεκαετίες έρευνας για τον σχολικό εκφοβισμό και τους μηχανισμούς του. Αναπτύχθηκε στο Πανεπιστήμιο του Τούρκου (University of Turku) της Φινλανδίας, με χρηματοδότηση από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού της Φινλανδίας. Οι δημιουργοί του προγράμματος είναι εξειδικευμένα άτομα που έχουν μελετήσει το φαινόμενο του εκφοβισμού και των μηχανισμών του για δεκαετίες. Επικεφαλής της ομάδας αυτής είναι η καθηγήτρια Christina Salmivalli, και η ειδική ερευνήτρια Elisa Poskiparta.

Δ. Αποτελεσματικότητα του προγράμματος
Είναι γεγονός ότι υπάρχουν πολυάριθμα προγράμματα κατά του σχολικού εκφοβισμού, αλλά μόνο λίγα από αυτά έχουν δοκιμαστεί με αυστηρές επιστημονικές μελέτες. Τα αποτελέσματα του προγράμματος KiVa έχουν αξιολογηθεί σε πολυάριθμες μελέτες. Εκτός από τις μελέτες οι οποίες βασίστηκαν σε στοιχεία που συλλέχθηκαν και αναλύθηκαν από την ερευνητική ομάδα του προγράμματος, ανεξάρτητα δεδομένα που συλλέχθηκαν από το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας και Πρόνοιας δείχνουν ότι ο σχολικός εκφοβισμός και η θυματοποίηση έχουν σημειώσει σημαντική μείωση στη Φινλανδία, από τη στιγμή που εφαρμόστηκε ευρέως το πρόγραμμα KiVa. Το πρόγραμμα αυτό αξιολογείται πλέον από διάφορες χώρες. Οι διεθνείς μελέτες από την Ολλανδία, την Εσθονία, την Ιταλία, την Ουαλία αναδεικνύουν το γεγονός ότι το πρόγραμμα αυτό είναι αποτελεσματικό και έξω από τα όρια της Φινλανδίας. Στο παρακάτω γράφημα μπορούμε να δούμε τα ποσοστά μαθητών που έχουν εμπλακεί συστηματικά σε περιστατικά ενδοσχολικού εκφοβισμού με την πάροδο των ετών.

Ποσοστό μαθητών που έχουν εμπλακεί συστηματικά σε περιστατικά ενδοσχολικού εκφοβισμού - http://www.kivaprogram.net/is-kiva-effective

Οι προτεινόμενες ενέργειες του προγράμματος λαμβάνουν χώρα, όταν το προσωπικό του σχολείου διαπιστώσει κάποιο περιστατικό σχολικού εκφοβισμού. Κάθε περίπτωση αντιμετωπίζεται με μια σειρά εξατομικευμένων και ομαδικών συζητήσεων στις οποίες συμμετέχει η σχολική ομάδα του προγράμματος KiVa και οι μαθητές που ενεπλάκησαν στο περιστατικό. Επιπλέον, οι συμμαθητές του θύματος καλούνται να του παράσχουν την υποστήριξή τους.

Ε. Ηλικιακές Ομάδες
Το πρόγραμμα KiVa απευθύνεται σε διάφορες ηλικιακές ομάδες. Διαθέτει τρεις ενότητες, εκ των οποίων η πρώτη και η δεύτερη είναι διαθέσιμες και εκτός Φινλανδίας. Η πρώτη ενότητα είναι σχεδιασμένη για παιδιά από 6-9 ετών. Η δεύτερη ενότητα είναι κατάλληλη για παιδιά από 10-12 ετών, ενώ η τρίτη ενότητα προορίζεται για μετά το γυμνάσιο. Επί του παρόντος, η τρίτη ενότητα είναι διαθέσιμη μόνο στη Φινλανδία.

ΣΤ. Υλικό για εκπαιδευτικούς, μαθητές και γονείς
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει μια εκτεταμένη ποσότητα υλικού για εκπαιδευτικούς, μαθητές και γονείς, συμπεριλαμβανομένων εγχειριδίων για τους δασκάλους, βίντεο, διαδικτυακών παιχνιδιών, ερευνών στο προσωπικό και τους μαθητές, αφισών, οδηγών γονέων κ.λπ. Επιπλέον, το υλικό είναι διαθέσιμο σε αρκετές γλώσσες.
Το πρόγραμμα KiVa δεν προορίζεται για εφαρμογή ενός μόνο έτους, αλλά ως ένα μόνιμο κομμάτι της προσπάθειας των σχολείων για την αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας.

Ζ. Ερευνητικά στοιχεία αποτελεσματικότητας του προγράμματος
Το πρόγραμμα KiVa έχει αξιολογηθεί σε μια ευρείας κλίμακας πιλοτική εφαρμογή, η οποία περιλάμβανε 117 σχολεία ως ομάδα παρέμβασης και 117 σχολεία ως ομάδα ελέγχου. Το πρόγραμμα έχει αποδειχθεί ότι μειώνει σημαντικά τόσο τις αναφορές μαθητών οι οποίοι έπεσαν θύματα ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού όσο και τις αναφορές για περιστατικά ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού που αφορούσαν άλλους μαθητές. Το πρόγραμμα ασκεί επιρροή σε πολλές μορφές θυματοποίησης, συμπεριλαμβανομένων των λεκτικών, των κοινωνικών, των φυσικών και των διαδικτυακών. Επιπλέον, βελτιώνει τη στάση των μαθητών απέναντι στον θεσμό του σχολείου, προσφέρει ακαδημαϊκά κίνητρα και ενισχύει τα επιτεύγματα των μαθητών. Η εφαρμογή του προγράμματος μειώνει, επίσης, το άγχος και τα κρούσματα κατάθλιψης, ενώ έχει θετικό αντίκτυπο στην αντίληψη των μαθητών για τους συμμαθητές τους. Ένα αξιοσημείωτο ποσοστό, το 98% των θυμάτων που εμπλέκονται σε συζητήσεις με τις σχολικές ομάδες του προγράμματος, αισθάνθηκε ότι η κατάστασή τους βελτιώθηκε. Τέλος, δεδομένα που συλλέχθηκαν από περισσότερα από 1000 φινλανδικά σχολεία, τα οποία ξεκίνησαν την εφαρμογή του προγράμματος, το φθινόπωρο του 2009, έδειξαν ότι, μετά το πρώτο έτος εφαρμογής, τόσο η θυματοποίηση όσο και ο ενδοσχολικός εκφοβισμός είχαν μειωθεί σημαντικά. Το πρόγραμμα KiVa αξιολογείται και σε διάφορες άλλες χώρες: στην Ολλανδία, την Εσθονία, την Ιταλία και την Ουαλία. Τα πρώτα αποτελέσματα δείχνουν πως το πρόγραμμα είναι εξίσου αποτελεσματικό και εκτός των συνόρων της Φινλανδίας.
Το πρόγραμμα KiVa απέσπασε το Ευρωπαϊκό Βραβείο Πρόληψης του Εγκλήματος το 2009, το Βραβείο Κοινωνικής Πολιτικής για το Καλύτερο Άρθρο το 2012 και τέσσερα εθνικά βραβεία το 2008, το 2010, το 2011 και το 2012.

H. Το πρόγραμμα σε παγκόσμιο επίπεδο
Το πρόγραμμα KiVa χαίρει ευρείας δημοσιότητας και έξω από τα σύνορα της Φινλανδίας, ενώ διαδίδεται με ταχείς ρυθμούς σε νέες χώρες και περιοχές.
Αυτή τη στιγμή, το πρόγραμμα KiVa έχει εξουσιοδοτημένους εταίρους για την εφαρμογή του στις εξής χώρες: Βέλγιο, Λουξεμβούργο (The European School network - http://www.esnetwork.eu/), Ολλανδία, Νέα Ζηλανδία και Ηνωμένο Βασίλειο.
Σχετικό βίντεο για το πρόγραμμα μπορείτε να δείτε εδώ:

Δραστηριότητα 5 / Κεφάλαιο 6  
Προαιρετικά, μέσω του αντίστοιχου θέματος στην Ομάδα συζητήσεων για δραστηριότητες

Αφού μελετήσετε τα Προγράμματα Olweus και KiVa, προσπαθήστε να εντοπίσετε τις ομοιότητες και τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ τους. 
Συζητήστε με την ομάδα σας σχετικά με ομοιότητες και διαφορές στα διάφορα επίπεδα δράσεων και προσπαθήστε να τις καταγράψετε.  Ανταλλάξτε απόψεις μέσω του αντίστοιχου θέματος στην Ομάδα συζητήσεων για δραστηριότητες.

Δραστηριότητα 6 / Κεφάλαιο 6  

Προαιρετικά, μέσω του αντίστοιχου θέματος στην Ομάδα συζητήσεων για δραστηριότητες